Στην Αλεξάνδρεια, σε μία από τις ιστορικότερες πόλεις του διεθνούς ελληνισμού, είναι επισκέψιμη η γνωστή Οικία Καβάφη η οποία λειτουργεί ως μουσείο, σημείο αναφοράς για τους Έλληνες και τους διεθνείς λάτρεις της ποίησής του.
Βρίσκεται στο κέντρο της πόλης, στην παλιά οδό Λέψιους, μετονομασμένη πια σε οδό «Κ. Καβάφη», εκεί όπου έζησε ο ποιητής για 25 χρόνια. Ο ποιητής Κωνσταντίνος Καβάφης (1863-1933) γιός ευπόρου εμπόρου βάμβακος και με φαναριώτικη καταγωγή από την Κωνσταντινούπολη από την πλευρά της μητέρας του, έζησε την κοσμοπολίτικη ατμόσφαιρα της Αλεξάνδρειας σε περιόδους ακμής του ελληνικού στοιχείου και έντονων πολιτισμικών ζυμώσεων. Στην ποίησή του με τον μοναδικό του αισθαντικό τρόπο μεταφέρει τον αναγνώστη σε μία ιδιότυπη εσωτερικότητα μέσα από τους κλειστούς χώρους της πόλης, κάμαρες, καφενεία, εμπορικά, εκεί που ανασαίνουν οι ήρωές του και μπορεί πιο εύκολα να αιχμαλωτίσει μέρος του βλέμματός τους, των ανεπαίσθητων κινήσεών τους, της ζέστης του σώματος. Η Οικία Καβάφη αποτελεί τον ιδανικότερο αισθητό και νοητό τόπο συνάντησης με τον ποιητή εκτός από τους λόγους του.
Διατηρώ την βεβαιότητα πως όσοι ανεβαίνουν τα μαρμάρινα σκαλοπάτια μέχρι τον δεύτερο όροφο της παλιάς πολυκατοικίας, κρυφά επιζητούν να βρουν στην είσοδο «έναν καθρέπτη μέγιστον, πολύ παλαιό» για να μπορέσουν να δουν «την άρτια εμορφιά» των ηδονικών νέων του Αλεξανδρινού, τα μεταξωτά τους μαντήλια, τη σκιά του να γράφει στο φως του απόβραδου ή να μελετά στη μοναδική βιβλιοθήκη του. Με επίμονο βλέμμα θα αναζητήσουν τα πολύτιμα σεντέφια, «ένα σαπφείρινο μαβί» στον μικρό ορίζοντα του παραθύρου, το τούρκικο χαλί, τα εγγλέζικα βελούδα των παιδικών του χρόνων. Εκεί, οι ακριβοί του στίχοι αιωρήθηκαν για πολλές στιγμές στον αέρα των δωματίων, ώσπου να περάσουν στο χαρτί. Είναι από τα λίγα σπίτια-μουσεία στον κόσμο που προκαλούν τόσο έντονες προσδοκίες στον επισκέπτη.
Η αλήθεια είναι πως μετά τον θάνατό του τα έπιπλα και τα προσωπικά αντικείμενα του ποιητή θα πουληθούν από τους κληρονόμους του και το διαμέρισμα θα μετατραπεί στο φθηνό πανδοχείο Αμίρ. Το πρόσωπο-κλειδί στην ιστορία της μνήμης του Κωνσταντίνου Καβάφη στην αγαπημένη του πόλη ήταν ο Κωστής Μοσκώφ (1939-1998), λογοτέχνης και μορφωτικός ακόλουθος της Ελλάδας στην Αίγυπτο, ο οποίος σε έναν μόνο χρόνο έκανε τις απαραίτητες ενέργειες για την μετατροπή του διαμερίσματος σε μνημειακό χώρο, τον οποίον εγκαινίασε το 1992. Παράλληλα και για αρκετά χρόνια στη συνέχεια εργάστηκε για τα Καβάφεια Συνέδρια με επίκεντρο την καλλιέργεια και σπουδή του ποιητικού λόγου, σημαντικό πολιτιστικό θεσμό για την ιστορία της αλεξανδρινής παροικίας και του Ελληνισμού της Διασποράς.
Είναι γνωστό ότι ελάχιστα από τα αντικείμενα τα οποία εκτίθενται στην Οικία Καβάφη προέρχονται από το σπίτι όπως ήταν στην αρχική του μορφή, γεγονός που δεν πτόησε τον ιδρυτή του να υλοποιήσει το όραμά του. Χρησιμοποιήθηκαν αντικείμενα εποχής με οδηγό φωτογραφίες των εσωτερικών χώρων όταν κατοικούσε σε αυτό ο ποιητής, ενώ εκτίθενται πορτραίτα του ποιητή, οικογενειακές του φωτογραφίες, χειρόγραφά του και αντικείμενα που σχετίζονται με τον μύθο του, όπως σπάνιες εκδόσεις για το έργο του, δισκογραφία, πληθώρα χαρακτικών και έργων τέχνης εμπνευσμένα από εκείνον. Μία αίθουσα είναι αφιερωμένη στον επίσης Αλεξανδρινό συγγραφέα Στρατή Τσίρκα και μελετητή του έργου του.
Μας χωρίζουν σαράντα χρόνια από την ίδρυση του μουσείου, που έχει πρόωρα αρχίσει να μοιάζει σαν τις αρχαίες καβαφικές πολιτείες της παρακμής, τα μεγαλεία που χάθηκαν. Ένα παγκόσμιο προσκύνημα του πνευματικού κόσμου είναι παραπάνω από σαφές ότι χρειάζεται μία διαφορετική αντιμετώπιση, ιδίως στην κρίσιμη καμπή για την πολιτιστική κληρονομιά διεθνώς, όπως και τον ρόλο του ελληνικού πολιτισμού. Στο πνεύμα του ιδρυτή της, η Οικία Καβάφη έχει ανεξάντλητο παιδευτικό ρόλο, συνδέσεις και ερείσματα σε όλον τον κόσμο, ενώ οι νέες συλλογές της δείχνουν ότι εγγενώς αποτελεί κέντρο διαπολιτισμικών ανταλλαγών. Μία εκ βάθρων μουσειολογική επανατοποθέτηση σε σύγχρονα πλαίσια όπως και οργανωτική αναδόμηση οφείλει να είναι ζητούμενα για το Ελληνικό Ίδρυμα Πολιτισμού, τον επίσημο υπεύθυνο φορέα. Η συντήρηση των αντικειμένων, βιβλίων και χειρογράφων αποτελούν τα πρώτα βήματα, μετά την προστασία τους από τις φυσικές συνθήκες όπου είναι εκτεθειμένα. Η αξιοποίηση και προβολή του Αρχείου Καβάφη από το Ίδρυμα Ωνάση είναι ενδεικτική των πολλαπλών δυνατοτήτων της Οικίας Καβάφη, η οποία φέρει όλο το πολιτισμικό φορτίο της διαρκούς αλληλεπίδρασης και δημιουργίας. Ο ίδιος ο Καβάφης μας δείχνει τον τρόπο:
Στον ίδιο χώρο
Οικίας περιβάλλον, κέντρων, συνοικίας
Που βλέπω κι όπου περπατώ· χρόνια και χρόνια.
Σε δημιούργησα μες σε χαρά και μες σε λύπες:
Με τόσα περιστατικά, με τόσα πράγματα.
Κ’ αισθηματοποιήθηκες ολόκληρο για μένα
Χωρίς αισθηματοποίηση, ο Καβάφης ο «Ελληνικός», θα χαθεί στη σκόνη, στα σοκάκια της Αλεξάνδρειας.
Φωτογραφίες: Λεωνή Π. Θανασούλα
