Πολύς λόγος έχει γίνει για το νεοελληνικό πολιτισμό και πολύς μόχθος καταβλήθηκε για τη δημιουργία του. Μεταφέρθηκαν πολλά υλικά για την οικοδόμησή του από τον παραδοσιακό – λαϊκό, από τον Βυζαντινό, από τον Ελληνοχριστιανικό, από τον Αρχαίο Ελληνικό πολιτισμό, από το σύγχρονο Ευρωπαϊκό. Στο τέλος, όμως, φύτρωσε ένας άλλος που κανένας δεν τον περίμενε γι’ αυτό και ακόμη δεν έχει συνειδητοποιηθεί. Είναι ο πολιτισμός των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης.
Πολιτισμός, ως γνωστόν, είναι ένα κοινό σύστημα αναφορών σε αξίες από όλους παραδεκτές. Οι αξίες αυτές συνιστούν τα μέτρα με τα οποία κρίνονται τα επιτεύγματα των ανθρώπων και εγκρίνονται ή απορρίπτονται. Ο πολιτισμός διαμορφώνει ένα πλαίσιο ζωής και δράσης, όπου εκεί ζουν και αναδεικνύονται οι «πολιτισμένοι», εκεί αναγνωρίζονται και επικοινωνούν, εκεί επιζητούν ως μονάδες τη δικαίωσή τους στην ανθρώπινη κοινωνία και στον κόσμο.
Αυτές τις λειτουργίες του πολιτιστικού πλαισίου σήμερα ποιος τις επιτελεί; Η καλλιτεχνική αγορά; Οι συγγραφείς; Τα πανεπιστήμια; Η εκκλησία; Οι παραδοσιακοί θεσμοί; Όχι, τίποτε από αυτά. Τις επιτελεί η δημοσιογραφία δια των μέσων μαζικής ενημέρωσης.
Ο Έγελος είχε πει έναν αξιομνημόνευτο λόγο. Είπε πως για το σύγχρονο άνθρωπο, η πρωινή προσευχή είναι η ανάγνωση της εφημερίδας του. Η παρατήρηση είναι πολύ οξυδερκής και σημαντική. Και ο Κάρλ Πόππερ συμπληρώνει «η τηλεόραση έχει εξελιχθεί σε μια κολοσσιαία εξουσία, στην ισχυρότερη εξουσία της εποχής μας, λες και είναι ο ίδιος ο Θεός που μιλάει…». Αναλογικά, θα λέγαμε ότι για τους Νεοέλληνες, στο μέγιστο ποσοστό, η τηλεόραση αποτελεί την καθημερινή τους τροφή.
Ένας πολιτισμός διαθέτει τους δημιουργούς και τους δέκτες των αξιών του. Στο σημερινό πολιτισμό μας, δημιουργοί είναι οι δημοσιογράφοι. Όλος ο πολιτισμός μας έχει περιοριστεί στη σχέση δημοσιογράφου – αναγνώστη, ακροατή, τηλεθεατή. Εδώ «παίζεται», κατά βάση, το παιχνίδι του πολιτισμού στις μέρες μας.
Πέρα από την εγκύκλια παιδεία του, ο Νεοέλληνας δεν διαθέτει άλλη πηγή γνώσης από τον Τύπο, το Ραδιόφωνο και την Τηλεόραση. Μετά το σχολείο, τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας θα τον αναλάβουν δια βίου. Εκεί θα ικανοποιήσει όλες τις περιέργειές του και όλα τα πάθη του. Γι’ αυτό και εκείνα φροντίζουν να τον ικανοποιούν πλουσιοπάροχα. Οικογενειακές διαφορές και προβλήματα ιδιωτικής φύσεως υπερτονίζονται στο βωμό της ακροαματικότητας και της θεαματικότητας. Η ικανοποίηση επίσης του πολιτικού πάθους είναι στην ημερήσια διάταξη. Ο κάθε αναγνώστης, τηλεθεατής, ακροατής γελοιοποιεί και κατατροπώνει όλους τους «εχθρούς» του. Όλοι οι άλλοι είναι ύποπτοι, πουλημένοι στα ξένα συμφέροντα, τιποτένιοι, λαοπλάνοι, ενώ οι προστατευόμενοι από την εφημερίδα ή το σταθμό της προτίμησής του είναι η «αφρόκρεμα» της νεοελληνικής κοινωνίας.
Από την άλλη μεριά, οι «παραγωγοί των αξιών» του πολιτισμού μας δημιουργούν το πλαίσιο της δημοσιότητας, όπου προβάλλουν τις ιδέες τους και τους ανθρώπους τους με τρόπο εντυπωσιακό, ενώ αφήνουν στο σκοτάδι όλους τους άλλους. Πρόκειται για βιομηχανία ιδεών και προσώπων, που επενδύει στην ευπιστία του κοινού για να εξασφαλίσει δύναμη και επιρροή.
Η πτώση της ποιότητας του δημοσιογραφικού έργου στη χώρα μας συνάπτεται με το σύνολο των δομών της νεοελληνικής κοινωνίας. Για να δημιουργηθεί ο δημοσιογραφικός πολιτισμός σημαίνει πως ο άλλος πολιτισμός ήταν ανίσχυρος. Και ήταν ανίσχυρος, επειδή οι πολιτιστικές του μονάδες δεν βρήκαν την απήχηση που έπρεπε στα ευρύτερα στρώματα. Τούτο μαρτυρείται και από τη σταθερά παρατηρούμενη μικρή κυκλοφορία του βιβλίου.
Έτσι, βρήκε κενό και φούντωσε ο δημοσιογραφικός και τηλεοπτικός πολιτισμός. Πρόκειται για πολιτισμό χαμηλών αξιώσεων, όπου συχνά διαστρεβλώνονται οι αξίες και κυριαρχούν οι μετριότητες. Εδώ η ρηχότητα συναγωνίζεται την κενολογία και η έλλειψη σοβαρότητας την ανευθυνολογία.
Θα μπορούσαμε, τελειώνοντας, να επισημάνουμε ότι κάποτε τη συνείδηση της ανθρωπότητας την φώτιζαν οι προφήτες, οι φιλόσοφοι, οι μεγάλοι ποιητές, οι συγγραφείς, οι επιστήμονες. Σήμερα, όμως, το έργο αυτό το έχουν αναλάβει, σχεδόν αποκλειστικά, τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας. Η ευθύνη βαραίνει όλους μας, πρόσωπα και θεσμούς.
ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Φ. ΣΑΡΔΕΛΗΣ
ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ, Μ.ed.
photo https://pixabay.com/el/
