Πόντος
Η ελικοβλέβαρη ματιά στην Ανατολή. Ο αεικίνητος και αέναος Ελληνικός πολιτισμός στους Αιώνες, που μέχρι σήμερα οι ραδαμοί του αυγάζουν κάνοντας κάθε φιλιατρό να λάμπει, να γίνεται φως, να γίνεται γλώσσα, ποίηση, μουσική και χορός να γίνεται πολιτισμός.
Πόντος. Το ανοιχτάρι για κάθε διάσελο σκοτεινής πολιτιστικής ειμαρμένης κι ο εξάντας της μνημοσύνης πολιτισμού, εξαλείφοντας κάθε φολίδα αμφισβήτησης του Ελληνισμού.
Η λέξη Πόντος απαντάται πρώτη φορά στον Όμηρο με τη σημασία εις την θάλασσαν και συνοδεύεται συνήθως από επίθετα όπως ατρύγετος οινοψ ηεροειδής, ιχθυόεις, απείρων, ευρύς, ιοειδής, μέλας κλπ. Ο Ησίδορος μνημονεύει ως παιδιά του Θεού Πόντου τον ενάλιο Γέροντα Νηρέα τον Φόρην, την Κητώ και την Ευρύβια .Στους ποιητές πάντως, ως Πόντος νοείται η μεγάλη και απλωτή θάλασσα. Ο όρος ως ο Πόντος από τον Ε΄αιώνα αρχίζει να υπονοεί τον Εύξεινο και χρησιμοποιείται έτσι από τον Αισχύλο, Θουκιδίδη, Ευρυπίδη, Αριστοφάνη, Αριστοτέλη. Εύκολο στον ερευνητή, αναζητητή να περιέλθει και να συλλέξει πολλές πληροφορίες για το θέμα.
Όμως εγώ, απόγονος ποντίων προγόνων, θεωρώ ιερή υποχρέωση να αφιερώσω τούτες τις αράδες σε όλους αυτούς που σκέφτονταν και μιλούσαν ποντιακά, που ονειρεύονταν ποντιακά, που αγαπούσαν και έκλαιγαν ποντιακά. Που δεν μιμούνταν, δεν μάθαιναν, δεν προσπαθούσαν απλά να είναι Πόντιοι, αλλά που ζούσαν ως Πόντιοι δηλ. ως Ρωμιοί του πόντου.
Σ’ όλους αυτούς που ονειρεύονταν να είναι ελεύθεροι. Στους αντάρτες του Πόντου. Ο παππούς μου λοιπόν ονομαζόταν Νικόλαος Τουτσογλίδης ή Καπετάν Νικόλας ή Τσότσης . Ήταν αντάρτης, ληστής κατά τους Τούρκους. Πολέμησε μαζί με τον αδερφό του Λάζαρο και περιγράφεται στο βιβλίο που παρατίθεται στη βιβλιογραφία η ανδρεία του και το ριψοκίνδυνο του χαρακτήρα του.
Και επειδή οι μνήμες πονάνε και πονάνε πολύ θα σας διηγηθώ την τραγικότητά του σαν παραμύθι.
Μια φορά κι έναν καιρό λοιπόν, δυο αρχοντάδες στο χωριό Τσάγκερις αντάμωσαν για μια ακόμη φορά πάνω από την κούνια ενός μωρού.
Εκεί ο ένας χάραξε το ξύλο της κούνιας, έβαλε ένα χάντρο και είπε «Άρα το έν το σουμάδ». Δηλαδή, αυτό είναι το σημάδι. Τι εννοούσε άραγε;
Ότι το μωρό, που ήταν κοριτσάκι, θα έπαιρνε το γιό του, όταν ερχόταν σε κατάλληλη ηλικία.
Η μικρή μεγάλωσε, έγινε μια λιγερόκορμη κοπέλα με τσακίρικα μάτια, τσαχούρα τη λέγανε, Ανατολή το όνομά της ,κόρης της Ησαίας και του Χαράλαμπου, ενός παππού σοφού, που ακόμη τα λόγια του και οι ιστορίες του ηχούν στα αυτιά όλων μας από τα χείλη της μητέρας μου.
Οι ταραχές όμως και οι καταστροφές στην περιοχή, είχαν καταφέρει να αφανίσουν 14 χωριά, εξόριζαν τους κατοίκους, άλλοι πέθαιναν από το φόβο, το κρύο και κάθε είδους κακουχίες.
Το Μάιο του 1917 γίνεται η δεύτερη εξορία των διασκορπισμένων κατοίκων των Ελληνικών χωριών. Στη δεύτερη ομάδα της εξορίας βρισκόταν η Ανατολή Κεμερίδου, η γιαγιά μου δηλαδή, που είχε αρραβωνιαστεί το νέο Ηλία, τηρώντας το έθιμο με το σημάδι.
Τις κακουχίες που πέρασε η Ανατολή εκτενώς αναφέρονται και ειλικρινά δεν αντέχω ούτε να σας τις περιγράψω, αλλά και εσείς θα πονέσετε ακούγοντάς τες.
Χάνεται ο αρραβωνιαστικός της, τα πεθερικά της, είναι μόνη, εντελώς απροστάτευτη, την κυνηγούν οι Τούρκοι, γλυτώνει, εγκλωβίζεται στο μένος και την εκδικητικότητα των Τούρκων, πάντα καταφέρνει να τους ξεφεύγει. Ανέβηκε σε δέντρο και κάτω να γαυγίζουν τα σκυλιά και οι Τούρκοι να την αναζητούν, ντύθηκε ζητιάνα και ξέφυγε του περιβόητου Σιρτέκ, του φόβου και τρόμου της περιοχής.
Μετά λοιπόν από τις πολλαπλές κακουχίες, άρρωστη και ταλαιπωρημένη ξαναβρίσκει τον πατέρα της και καταλαβαίνουμε όλοι τη συγκίνηση και των δυο. Τον πατέρα της προστάτευε ο Σακήρ Τσαούς και τους διευκολύνει δίνοντας το άλογό του στην Ανατολή προκειμένου να επιστρέψουν στο χωριό τους στο Τσάγκερις
Εκεί λοιπόν στο Τσάγκερις παντρεύεται πλέον τον παππού μου, Νικόλαο Τουτσογλίδη, που έγινε αργότερα ένας από τους πιο ονομαστούς και διακεκριμένους οπλαρχηγούς του Πόντου κατά το χρονικό διάστημα 1916-1923.
Έρχονται στην Ελλάδα όχι με την επίσημη ανταλλαγή, αλλά καθότι οπλαρχηγός ο παππούς μου, ντύνει παλικάρια ως γυναικόπαιδα, φέρουν και οπλισμό και έρχονται στην Ελλάδα με τούρκο πλοίαρχο. Ο παππούς του προτείνει να μείνει γιατί αν επιστρέψει θα έχει κακό τέλος, αλλά ο πλοίαρχος δεν τον άκουσε και φυσικά εκτελέστηκε όταν επέστρεψε.
Και έτσι αναπνέουν τον αέρα της ελευθερίας , με πράξη ανδρείας έως τέλους.
Εγκαθίστανται στο Ν.Πετρίτσι Σερρών, όπου διετέλεσε κοινοτάρχης με πολλαπλό και πολυεπίπεδο έργο. Δυστυχώς έφυγε πολύ νέος από πνευμονία, σε ηλικία 36 χρόνων.
Ζωή σαν παραμύθι, με αλήθειες που αντέχουν στο χρόνο και ας πονάνε. Που στιγματίζουν νου και ψυχή και μας χαράζουν το δρόμο της ύπαρξής μας.
Που είναι το καταφύγιό μας, η ιστορία μας, ο πολιτισμός μας.
Εμείς σήμερα οι νεοέλληνες, άραγε θα αφήσουμε τόσο ηχηρές, ένδοξες μνήμες;
Ρίζα μ’ (Ρίζα μου)
Σε νιώθω να χαμογελάς μακαρίως
κει στις στράτες του Παραδείσου.
Η μνήμη σου άληκτη
μέσα από τις πολλές αναφορές στα σοφά σου λόγια.
«Ο Παππούς μου αυτό».
«Ο παππούς μου το άλλο».
Κι’ ας σε παίδεψε σκληρά η ζωή.
Άφησες πίσω σου έξι παιδιά και το ένα σου μάτι,
κυνηγημένος από τον άγριο εχθρό.
Ο κόσμος σου όμως έμεινε καθάριος,
συμπονετικός μέχρι το τέλος.
Ρίζα μ’
Ρίζες βαθιές του αξέχαστου
μα πονεμένου Πόντου.
Πατρίδα μ’.
Τώρα εσύ ψηλά,
από μιαν άλλη πατρίδα,
προσευχήσου γι αυτήν
που εμείς μοιραζόμαστε ακόμη.
Τιμητικό βραβείο ΣΟΦΟΚΛΗΣ από την Αμφικτυονία Ελληνισμού.
|Ρίζα μ’
Νοώ σε να χαμογελάς
χαρεμένα,
εκεί, απάν’ ’ς σα στράτας τη Παράδεισονος.
Η αραθυμία σ’ καμίαν ’κί τελείται.
Μνέσκουμαι σε και θυμούμαι τ’ έμορφα τα λόγια σ’.
« Ο πάππο μ’ ατό». «Ο πάππο μ’ εείνο».
Ετυρâννίες πολλά ’ς ση ζωή σ’.
Εφέκες οπίσ’ έξ’ παιδία κ’ έναν ομμάτ’,
εκυνηγέθες ας σον τουμάνον.
Τ’ απέσ’-ι-σ’, άμα, επέμ’νεν κατενόν,
εστάθες πονόψυχος ους το τέλεμαν.
Ρίζα μ’
Ρίζας βαθέα τ’ ανάσπαλτου, τυρâννισμένου Πόντου.
Πατρίδα μ’.
Ατώρα εσύ εκεί ψηλά, ας έναν άλλον πατρίδαν,
ποίσον την ευκή σ’ για τ’ ατέν που εμείς ακομάν μοιρäουμες !
Απόδοση στην ποντιακή διάλεκτο:
Τσίναλης Κοσμλάς
Δάσκαλος
Πιστοποιημένος δάσκαλος της ποντιακής διαλέκτου
ΣΩΤΗΡΙΑ ΚΥΡΜΑΝΙΔΟΥ
ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΟΣ
ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ-ΡΑΔΙΟΦΩΝΙΚΗ ΠΑΡΑΓΩΓΟΣ
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Ειρηνικά και πολεμικά χρόνια στον Πόντο ( Σταύρου Καραταγλίδη-Ηλία Σταμπουλίδη
ΕΛΞΕΥΣΙΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ για τον Πόντο
photo https://pixabay.com/el/
