Φάουστ.
Μια ενδιαφέρουσα βυζαντινή παροιμία, περιγράφει με τις παρακάτω λέξεις το αλληγορικό της νόημα: «Τυφλός τω τοίχω επερειδόμενος, έως ώδε ο κόσμος έφη». Στη νεοελληνική γλώσσα η μετάφραση αποδίδεται ως εξής: «Τυφλός, όταν έπεσε σε εμπόδιο είπε, μέχρι εδώ φτάνει ο κόσμος». Αυτά πίστευε ως σύνορά του και μέχρι εκεί οριοθετούσε το σύμπαν η δική του εκλογίκευση. Σ’ αυτό το κομβικό σημείο για να προσπεραστεί το περιοριστικό όριο απαιτείται η επιστράτευση της τολμηρής φαντασίας. Πολλοί την διαθέτουν, ακόμα περισσότεροι την στερούνται.
Στις τέχνες η έμπνευση και το ακηδεμόνευτο φαντασιακό, αποτελούν το πλέον έγκυρο διαβατήριο για να διαβεί ο καλλιτέχνης την πύλη της δημιουργίας. Η τέχνη της σκηνοθεσίας εντάσσεται στην κατηγορία της σκηνικής διδασκαλίας ενός θεατρικού έργου. Ο σκηνοθέτης είναι ο κατεξοχήν υπεύθυνος για την υποδαύλιση ερεθισμάτων στον θεατή-ακροατή ο οποίος αναμένει την ψυχαγωγία του ως δεδομένο. Αυτό όμως πέρα από ζητούμενο αποτελεί και στοίχημα ως προς την επίτευξή του. Ένα ρίσκο στο οποίο επιδίδεται ο διδάσκαλος επιχειρώντας να διαποτίσει τους ερμηνευτές του έργου με το πάθος της ενσάρκωσης του ρόλου, αλλά και την υπακοή στην τέλεση των οδηγιών του. Ως θεατρικός καθοδηγητής δεν ρίχνει ζάρια αναμένοντας τη θεά τύχη αλλά δημιουργεί και προσδοκά. Κάποιοι επιτυγχάνουν σ αυτόν τον τομέα κάποιοι όχι. Το παρόν κείμενο συντάσσεται με αφορμή μια παράσταση την οποία δίχως ίχνος υπερβολής χαρακτηρίζω ως επική. Μια τρίωρη μυσταγωγία στην οποία ο χρόνος περνάει σαν αερικό, σε βαθμό που να αναρωτιέσαι, αν η διάρκεια αποτελεί τυπογραφικό λάθος του προγράμματος.
Και αυτό συμβαίνει με το έργο «Φάουστ» του αξεπέραστου Γιόχαν Βόλφγκανγκ φον Γκαίτε, στην παράσταση που ανέβηκε πρόσφατα στον Πολυχώρο Πολιτισμού «Διέλευσις». Ηθικός αυτουργός αυτής της ποιοτικής δημιουργίας, το διανοητικό εκτόπισμα της σκηνοθέτιδος Χρυσάνθης Κορνηλίου. Σπάνια μπορεί να παρακολουθήσει κάποιος σε θεατρική σκηνή της χώρας μας παράσταση τόσο υψηλού επιπέδου. Ο γράφων καθότι εμμονικός με την εργογραφία του Γκαίτε και ωφελημένος στη ζωή του τα μάλα από την πένα του Γερμανού συγγραφέα, εύκολα μπορεί να παρασυρθεί προς την συναισθηματική ατραπό. Όμως υπάρχει μια ατράνταχτη απόδειξη που συνηγορεί στα παραπάνω. Και αυτή δεν είναι άλλη από την κατάταξη του λόγου του Φάουστ, στα πλέον διδακτικά – άνευ διδακτισμού – έργα της ανθρωπότητας.
Η διελκυστίνδα μεταξύ ζωής και θανάτου, η πάλη μεταξύ πτώσης και ανάτασης, η διαφορά μεταξύ δύναμης και εξουσίας, η μάχη μεταξύ έρωτα και κατάπτωσης, η ανισότητα μεταξύ πάθους και ορθολογισμού και η συνδαύλιση ηθικής και ανηθικότητας δημιουργούν μέσα από την αταξία που γεννά ο πόθος, την τάξη η οποία με τη σειρά της, ενσταλάζει το αμάρτημα και την απόγνωση στα εσώψυχα του πρωταγωνιστή Φάουστ. Η υποθήκη που βάζει ο γέρο καθηγητής στα τεφτέρια του Μεφιστοφελή, δεν είναι η ζωή του. Είναι κάτι περισσότερο: Η μη αποδοχή του ειδωλικού του περιγράμματος. Αρνείται τη θεία εξελισσόμενη βιολογικά μορφή του και την προδίδει στο όνομα της εμφανισιακής νεότητας καταδικασμένης στην σατανική εξάρτηση της επιβεβαίωσης. Όταν ο άνθρωπος διαγράφει την αυτοβεβαίωση που βρίσκεται ενσωματωμένη στη συνειδησιακή του μοίρα, επόμενο είναι να επιδιώκει την επιβεβαίωση με την οποία διασταυρώνεται στο βλέμμα των τρίτων. Το πρώτο απαιτεί δύναμη το δεύτερο εξουσία.
Η νεότητα όμως δεν συγκαταλέγεται στις δυνάμεις αλλά στα πολεμοφόδια μιας εξουσίας. Έχει φθορά και ημερομηνία λήξης. Είναι κάτι τρίτο στην προσωπικότητα του ατόμου, όπως ένας καλός τραπεζικός λογαρισμός. Η δύναμη είναι αυτόφωτη έννοια και φωτίζει τους γύρω ως υπαρξιακός φάρος του ατόμου. Αυτό θυσιάζει ο Φάουστ και η ανταμοιβή του είναι η τραγωδία. Η Μαργαρίτα της οποίας ο διάλογος με τον αγαπημένο της στον κήπο, αποτελεί ένα κείμενο όπου επάνω του έχουν τοποθετηθεί σύγχρονοι φιλόσοφοι και ψυχολόγοι, είναι ίσως το σπουδαιότερο παράδειγμα κοσμοθεωρίας. Και γιατί αυτό; Πολύ απλά γιατί καταργεί την Τρίτη Αρχή της Τυπικής Λογικής, του Αποκλειόμενου Τρίτου. Και αυτό συμβαίνει με την απάντηση που δίνει ο Φάουστ στο ερώτημα της Μαργαρίτας «πιστεύεις στο Θεό;» και η οποία είναι η εξής: «Θα ήμουν ανόητος να πω ότι πιστεύω στο Θεό, όπως θα ήμουν ανόητος να πω ότι δεν πιστεύω στο Θεό». Όπως λοιπόν δεν υπάρχουν νεκροζώντανοι άνθρωποι καθότι ή νεκροί θα είναι ή ζωντανοί, έτσι δεν υπάρχουν και «απιστόπιστοι». Όμως ο Φάουστ επιλέγει τον δικό του δρόμο που προσπερνά την Αρχή του Αποκλειόμενου Τρίτου της Τυπικής Λογικής. Όλο αυτό το μεγαλείο που απορρέει από το έργο του Φάουστ, η σκηνοθέτιδα Χρυσάνθη Κορνηλίου το κέντησε ψιλοβελονιά. Στην κυριολεξία θριάμβευσε. Έστησε τους ηθοποιούς στον χώρο με μαεστρία, εκμεταλλευόμενη και το χιλιοστό της θεατρικής σκηνής έτσι ώστε τα όρια του Λόγου να εφάπτονται με τα όρια του συγγραφικού Χωροχρόνου.
Ενέταξε με έξυπνο τρόπο χορογραφίες στην παράσταση, προσδίδοντας σημειολογικά όπου αυτό απαιτείτο, τις νοηματικές προσδοκίες των ηρώων του έργου. Προσέθεσε το δικό της «μάτι» στο οπτικό κάδρο της συναισθηματικής απεικόνισης, διεγείροντας το θυμικό του κοινού και ανοίγοντάς του την πόρτα στην καινοτομία και όχι στην κοινοτοπία. Με λίγα λόγια ρίσκαρε, κουράστηκε και πέτυχε! Όμως το ταξίδι του κολασμένου δρομολογίου που έστησε η σκηνοθετική της δεινότητα, είχε και «συνεργούς». Ο Γιάννης Λαμπρόπουλος ίδιος ο Φάουστ, εξαιρετικός, ενσαρκώνει το ρόλο του υποδειγματικά σε αγαστή συνεργασία με τον επίσης εξαιρετικό Γιώργο Καπετανάκη πιστό αντίγραφο του Μεφιστοφελή. Ένα εμβληματικό θεατρικό δίδυμο που θα αφήσει εποχή. Η Ιωάννα Χρυσομάλλη στο ρόλο της Μαργαρίτας ξεδιπλώνει μαεστρικά το ταλέντο της υποδυόμενη την νεαρά παιδούλα θέτοντας γερή υποθήκη για το θεατρικό της μέλλον. Η Έφη Χαντζούλη ως Μάρθα, σε έναν ρόλο δυνατό, ανταποκρίνεται με εκπληκτική σιγουριά, υποκριτική ικανότητα και ξεχωριστή επιτυχία. Ο Γιάννης Δαφνιωτίδης πότε ως Βάγκνερ, πότε ως σπουδαστής και πότε ως Βαλεντίνος, αποδεικνύει περίτρανα ότι είναι ρολίστας, ικανότατος ηθοποιός, πάνω στον οποίο μπορεί να στηριχτεί ένας σκηνοθέτης. Η Ευδοκία Κατερινιού συμπληρώνει με εξαιρετικό τρόπο και υποδειγματική ενσάρκωση τους ρόλους της Στρίγκλας και της Λίζας στον «Φάουστ» που απολαύσαμε. Τα εμπνευσμένα σκηνικά του Άγγελου Δελή παραπέμπουν στον μυστικισμό και την υποβλητικότητα που απαιτεί το έργο, τα κοστούμια της Βάνια Αλεξάντροβα δένουν στον απόλυτο βαθμό με την εποχή και αναβαθμίζουν την ποιοτική απεικόνιση των χαρακτήρων, η μουσική επιμέλεια του Γιάννη Δαφνιωτίδη, ως επιλογή, συνάδει εξαιρετικά με την ανατριχιαστική ατμόσφαιρα του έργου, η δε κινησιογραφία του Σίμωνα Πάτροκλου είναι χάρμα οφθαλμών ενδυναμώνοντας με τις χορευτικές φιγούρες των συντελεστών την σημειολογία των προθέσεων της σκηνοθέτιδος. Όσο για τον φωτισμό του Κωνσταντίνου Σακουλά, δημιουργεί την απαραίτητη προσέγγιση του λόγου με τον τόπο, το χρόνο και το όλο «κολασμένο» σκηνικό. Με βοηθό σκηνοθέτη τον Γιάννη Δαφνιωτίδη, η Χρυσάνθη Κορνηλίου που έκανε την δραματική επεξεργασία, την προσαρμογή των κειμένων σε πεζό λόγο και την σκηνοθεσία, απέδωσε τον Φάουστ αριστοτεχνικά ξεπερνώντας τις προσδοκίες και του πλέον απαιτητικού θεατή. Συγχαρητήρια για το ρίσκο που πήρε η παραγωγή με τον Σωτήρη Οικονόμου, καθότι η εποχή είναι ιδιαίτερα δύσκολη λόγω των αγκυλώσεων της πανδημίας.
Ο «Φάουστ» της «Διέλευσις» προτείνεται ανεπιφύλακτα. Άλλωστε ο ευφυής Γκαίτε έβαλε στο στόμα του Μεφιστοφελή τη φράση «Στο τέλος είσαι ότι είσαι», και κάπως έτσι, η παράσταση αυτή καταχειροκροτήθηκε στο τέλος… γιατί όλοι τους ήσαν αυτοί που ήσαν.
