Ο χώρος
Στα μέσα του 5ου αιώνα π.Χ. η Αθήνα καθιερώθηκε ως κέντρο του ελληνικού πολιτισμού στη φιλοσοφία και τις τέχνες. Η πόλη έφθασε σε μεγάλη ακμή όταν τη διακυβέρνηση της πόλης ανέλαβε ο Περικλής.
Όπως κάθε παραδοσιακή πόλη έχει ένα κέντρο που εναρμονίζει τις τέσσερις κατευθύνσεις του χώρου και ως άξονας ενώνει τους διαφορετικούς κόσμους, το κέντρο της πόλης των Αθηνών ήταν η Ακρόπολη με τους ναούς. Εκεί στεγάζονταν τα αγάλματα των θεών που προστάτευαν την πόλη. Η Αγορά ήταν ο χώρος των κοινωνικών σχέσεων και των οικονομικών δραστηριοτήτων. Ο αγρός ήταν ο χώρος που τροφοδοτούσε την πόλη με τις πρώτες ύλες και εξασφάλιζε τη συντήρησή της. Η Ακρόπολη των Αθηνών με τον Παρθενώνα, το Ερεχθείο, τον Βωμό, τα Προπύλαια, το θέατρο του Διονύσου και το Νεκροταφείο είναι το ιερό κέντρο που προσανατολίζει τον χώρο και εναρμονίζει τον φυσικό, τον ψυχολογικό και τον πνευματικό κόσμο.
Ο Παρθενών είναι η έδρα του ιερού πνεύματος και το Ερεχθείο ο χώρος όπου εναρμονίζονται οι μυθικές μνήμες και η νεωτεριστική δυναμική της αρχαίας Ελλάδος. Η είσοδος του Παρθενώνα είναι στραμμένη προς την ανατολή, προς το μέλλον, ενώ η είσοδος του Ερεχθείου είναι στραμμένη προς τον βορά.
Ο Παρθενών, ο οποίος συνδυάζει την υψηλή αρχιτεκτονική με την τέλεια γλυπτική και την αξεπέραστη τεχνική γνώση, αντανακλά τη δημιουργία του κόσμου. Στα αετώματα του ναού απεικονίζονται οι θεοί, στις μετόπες οι μυθικές μάχες και στη ζωφόρο σκηνές από τα Παναθήναια. Στο ανατολικό αέτωμα απεικονίζεται η γέννηση της θεάς Αθηνάς από το κεφάλι του Δία με τη βοήθεια του Ηφαίστου. Το αέτωμα αυτό απεικονίζει συμβολικά τη δημιουργία του κόσμου. Στο νότιο άκρο του αετώματος η ημέρα συμβολίζεται από τα άλογα του ήλιου, ενώ στο βόρειο άκρο του αετώματος, η νύχτα απεικονίζεται από τα άλογα της σελήνης. Στο δυτικό αέτωμα απεικονίζεται η διαμάχη της θεάς Αθηνάς με τον Ποσειδώνα για την κηδεμονία της πόλης των Αθηνών, διαμάχη η οποία σηματοδοτεί την έναρξη ενός νέου μυθολογικού κύκλου για την πόλη. Τα Προπύλαια αποτελούν συμβολικά τη γέφυρα που ενώνει τον φυσικό με τον πνευματικό κόσμο, ενώ το θέατρο του Διονύσου εναρμονίζει τον μύθο με την ιστορία.
Η νεκρόπολη, η οποία βρισκόταν στα δυτικά της πόλης, αντιπροσωπεύει την πύλη που οδηγεί στη μυθική χώρα των νεκρών. Με κατεύθυνση προς τη δύση βρίσκεται επίσης ο χώρος και το σπήλαιο της Ελευσίνας που αποτελούσαν πύλες εισόδου στον κόσμο των νεκρών[1].
Ο χρόνος
Η γιορτή των Παναθηναίων, η οποία τελούνταν κάθε τέσσερα χρόνια προς τιμή της Αθηνάς, περιελάμβανε μουσικούς και ιππικούς αγώνες και έκλεινε με την πομπή και τη μεταφορά του πέπλου της Αθηνάς από τον Κεραμεικό στη Ακρόπολη. Η πομπή διέσχιζε την αρχαία Αγορά και τον Άρειο Πάγο με τελετουργικό ρυθμό που τον έδιναν οι μουσικοί, ενώ αξιωματούχοι έλεγχαν κατά διαστήματα την πορεία. Στην πομπή συμμετείχε ο αθηναϊκός λαός, οι θεωρίες των συμμάχων πόλεων, οι επίσημοι προσκεκλημένοι από άλλες πόλεις- κράτη και οι νικητές των αγώνων. Μετά από μία διαδρομή ενός χλμ., το πλοίο που μετέφερε τον πέπλο σταματούσε κάτω από τα Προπύλαια και ο ιερός πέπλος προσφερόταν στο αρχαίο ξόανο της Αθηνάς που φυλασσόταν στο Ερεχθείο[2].
Ο Σόλων (639 π.Χ.–559 π.Χ.)
Ο Σόλων ήταν σημαντικός Αθηναίος νομοθέτης, φιλόσοφος, ποιητής και ένας από τους επτά σοφούς της αρχαίας Ελλάδας.
Αποφθέγματα τα οποία αποδίδονται στον Σόλωνα, γιο του Εξηκεστίδη, από την Αθήνα:
Μόνο με σοβαρά και αξιόλογα πράγματα να ασχολείσαι.
Αρχή να αναλαμβάνεις, μόνο αφού πρώτα μάθεις να άρχεσαι.
Οι συμβουλές σου να μην είναι για τα πιο ευχάριστα, αλλά για τα πιο καλά.
Να μη συναναστρέφεσαι κακούς ανθρώπους.
Να τιμάς τους θεούς, να ντρέπεσαι και να σέβεσαι τους γονείς σου.
Ο Αισχύλος (525 π.Χ.–456 π.Χ.)
Είναι πολύ πιθανό το αρχαίο ελληνικό θέατρο να έχει εξελιχθεί από τις αρχαίες ελληνικές τελετουργίες, οι οποίες αποκαθιστούσαν τις σχέσεις ανάμεσα στους θεούς και τους ανθρώπους.
Όλα τα έργα του Αισχύλου είναι διαποτισμένα από τη μυθική σύγκρουση ανάμεσα στις παλιές και στις νέες θεότητες. Στην τραγωδία του Αισχύλου, Προμηθέας Δεσμώτης, αναγγέλλεται επίσης η έλευση του νέου κοσμοκράτορα, του θεού Διόνυσου, που θα καταλύσει την κυριαρχία του Δία. Στην τριλογία Ορέστεια, οι Ερινύες, οι παλιές θεότητες, οι κόρες της νύχτας, αντιτίθενται στους νέους θεούς, “που βασιλεύουν πέρα από τα όρια της Δικαιοσύνης”, δηλαδή στον Απόλλωνα, που είναι κύριος του φωτός και της ενότητας, και στην Αθηνά που είναι η θεά της σοφίας.
O Αισχύλος είναι ένας πανθεϊστής, ένας ανιμιστής που πιστεύει ότι όλα στη φύση έχουν ψυχή και ότι ο θεός και οι εκπορεύσεις του, οι ολύμπιοι θεοί, κυβερνούν τα πάντα. Ο θεϊκός κόσμος διαπερνά και επηρεάζει τον ανθρώπινο. Ο Αισχύλος σε όλα τα έργα του χρησιμοποιεί εικόνες και σύμβολα, που λειτουργούν ως μέσα επικοινωνίας ανάμεσα στους θεούς και τους ανθρώπους.
[1] Ι. Φίκα, Τέχνη και πολιτισμός του αρχαίου κόσμου, Αθήνα, Καρακώτσογλου, 2005.
[1] Π. Βαλαβάνη, Ιερά και αγώνες στην αρχαία Ελλάδα, Αθήνα, Καπόν, 2004.
Συνεχίζεται…
photo Jossy_Justino, https://pixabay.com
