Η Κύπρος και ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος μέσα από τα μάτια των Αμερικανών τον Ιούνιο του 1962

Η Κύπρος το 1962 βρισκόταν σε μια κρίσιμη καμπή της ιστορίας της, καθώς οι πολιτικές και στρατηγικές εξελίξεις στο νησί ήταν αλληλένδετες με τις γεωπολιτικές επιδιώξεις των μεγάλων δυνάμεων του κόσμου, και κυρίως των Ηνωμένων Πολιτειών. Στη διάρκεια αυτής της περιόδου, οι ΗΠΑ, έχοντας αναλάβει ηγετικό ρόλο στον Δυτικό κόσμο, παρακολουθούσαν στενά τις εξελίξεις στην Κύπρο, με ιδιαίτερη ανησυχία για τη σταθερότητα και την ασφάλεια στην περιοχή, δεδομένων των αντιπαραθέσεων μεταξύ Ελλήνων και Τούρκων, και της στρατηγικής σημασίας του νησιού για τα συμφέροντα της Δύσης στην Ανατολική Μεσόγειο.

Η Κύπρος είχε για τις ΗΠΑ μια διπλή γεωπολιτική αξία: από τη μία πλευρά, η περιοχή ήταν στρατηγικής σημασίας για την εξασφάλιση της ασφάλειας στη Μεσόγειο και της επικοινωνίας με τη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική, ενώ από την άλλη, οι Αμερικανοί ανησυχούσαν για την επιρροή της Σοβιετικής Ένωσης στην περιοχή κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου. Η κυπριακή ανεξαρτησία το 1960 είχε δημιουργήσει μία νέα δυναμική, όπου οι ΗΠΑ προσπαθούσαν να διατηρήσουν τις ισχυρές σχέσεις τους τόσο με τη βρετανική αποικιακή κληρονομιά του νησιού όσο και με την Ελλάδα και την Τουρκία, τις οποίες είχαν από καιρό ως στρατηγικούς συμμάχους στον ψυχροπολεμικό αγώνα κατά της σοβιετικής επιρροής.

Ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος, ο πρώτος Πρόεδρος της Κύπρου μετά την ανεξαρτησία το 1960, θεωρείτο από τις ΗΠΑ μια σύνθετη και αντιφατική προσωπικότητα. Παρά την αρχική υποστήριξή του στους εθνικοαπελευθερωτικούς αγώνες των Ελλήνων Κυπρίων και την αντίσταση στην αποικιακή Βρετανική αυτοκρατορία, οι Αμερικανοί δεν τον έβλεπαν πάντα με θετικό μάτι. Ο Μακάριος, αν και εκλεγμένος πρόεδρος, είχε καταφέρει να εδραιώσει την εξουσία του στο νησί, αλλά παράλληλα διατηρούσε έναν αρκετά ανεξάρτητο πολιτικό και εξωτερικό προσανατολισμό, ο οποίος δεν ευθυγραμμισόταν πάντα με τις επιθυμίες της Δύσης.

Οι ΗΠΑ, που τότε ήταν επικεντρωμένες στην αποτροπή της εξάπλωσης του κομμουνισμού, ανησυχούσαν για τη στάση του Μακαρίου προς την Κύπρο και την αμφιλεγόμενη σχέση του με τη Σοβιετική Ένωση. Παρά τις προσπάθειες του Μακαρίου να διατηρήσει την ουδετερότητα της Κύπρου και να μην ενταχθεί στις αντιπαραθέσεις του Ψυχρού Πολέμου, οι ΗΠΑ φοβόντουσαν ότι η Κύπρος θα μπορούσε να καταλήξει σε μια σφαίρα επιρροής της Σοβιετικής Ένωσης, κάτι που θα αποδυνάμωνε την αμερικανική επιρροή στη Μέση Ανατολή και στη Μεσόγειο.

Η αμερικανική στάση απέναντι στον Μακάριο χαρακτηρίζεται από μια σταδιακή απογοήτευση, κυρίως λόγω της πολιτικής του να διατηρεί μια απόσταση από τις δυτικές δυνάμεις, καθώς και των αμφίσημων θέσεων του γύρω από την ΕΟΚΑ Β’ και την τουρκική μειονότητα της Κύπρου. Παρά την αρχική υποστήριξη του Μακαρίου στην ανεξαρτησία της Κύπρου και την προώθηση της συμφωνίας του 1960, οι ΗΠΑ είχαν διαρκώς την ανησυχία ότι η πολιτική του θα μπορούσε να οδηγήσει το νησί σε μια κατάσταση αστάθειας και απομάκρυνσης από τη δυτική σφαίρα επιρροής.

Οι Αμερικανοί ήταν επίσης ανήσυχοι για τη σχέση του Μακαρίου με τη σοβιετική επιρροή, παρόλο που η Σοβιετική Ένωση δεν είχε άμεση στρατιωτική ή οικονομική παρουσία στην Κύπρο. Η στάση του Μακαρίου, ο οποίος δεν κατέκρινε έντονα τη Σοβιετική Ένωση και συχνά έδινε δηλώσεις υπέρ της ανεξαρτησίας και του αντιιμπεριαλισμού, προκαλούσε μια σταθερή ανησυχία στη Δύση.

Το 1962 ήταν μια χρονιά έντασης για την Κύπρο, καθώς οι εσωτερικές πολιτικές συγκρούσεις κλιμακώνονταν και οι σχέσεις μεταξύ Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων ήταν στο ναδίρ. Οι ΗΠΑ ήταν επιφυλακτικές και προσπαθούσαν να εξισορροπήσουν τις σχέσεις τους με την Ελλάδα και την Τουρκία, παρά τις απογοητεύσεις τους από τη στάση του Μακαρίου. Οι Αμερικανοί ανησυχούσαν επίσης για την αποδοχή του Μακαρίου από την Τουρκία, η οποία έβλεπε τον Πρόεδρο της Κύπρου ως ένα εμπόδιο στην επίτευξη μιας συμφωνίας για το μέλλον του νησιού.

Από τη σκοπιά των ΗΠΑ, η στρατηγική των “διπλών παικτών” του Μακαρίου, που προσπαθούσε να διατηρήσει μια ισχυρή εσωτερική πολιτική και παράλληλα να κρατήσει την Κύπρο ουδέτερη, έμοιαζε με επικίνδυνη τακτική, ιδιαίτερα όταν αυτή η πολιτική οδηγούσε σε συγκρούσεις με την Τουρκία και σε εσωτερική αστάθεια.

Οι ΗΠΑ το 1962 έβλεπαν την Κύπρο μέσα από τον φακό των γεωπολιτικών συμφερόντων και των στρατηγικών τους επιδιώξεων στην περιοχή της Μεσογείου. Ο Πρόεδρος Μακάριος, με την πολιτική του ουδετερότητας και τη σταθερή προσήλωσή του στην ανεξαρτησία του νησιού, παρέμενε μια αμφιλεγόμενη φιγούρα, καθώς οι ΗΠΑ δεν μπορούσαν να τον θεωρήσουν πλήρως σύμμαχο, παρά τις αντιιμπεριαλιστικές του δηλώσεις και την επιθυμία του για αυτοδιάθεση.

Η στάση των Αμερικανών απέναντι στην Κύπρο και τον Μακάριο το 1962 αντανακλούσε τις αντιφάσεις και τις προκλήσεις του Ψυχρού Πολέμου, με τις μεγάλες δυνάμεις να προσπαθούν να επηρεάσουν τις μικρές χώρες της περιοχής για να εξασφαλίσουν τα στρατηγικά τους συμφέροντα. Για την Κύπρο, η διεθνής πίεση και η ανησυχία για τις πολιτικές εξελίξεις είχαν ήδη αρχίσει να φέρνουν το νησί πιο κοντά στην κρίση που θα ακολουθούσε τα επόμενα χρόνια, με τη σύγκρουση των Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων να κλιμακώνεται και τη διεθνή κοινότητα να παρακολουθεί με ανησυχία.

Image: picryl.com