Σωτήρης Πατατζής. Θέλουμε σήμερα, σε αυτές τις χειρότερες μέρες της επιδημίας, να ανασάνουμε, κάπως, μνημονεύοντας ένα φίλο μας, δάσκαλο μας και συμπατριώτη μας. Το σπουδαίο συγγραφέα που μας έφυγε τόσο νωρίς, το Σωτήρη Πατατζή.
Ένας σπουδαίος συγγραφέας που μας έφυγε πριν από 30 χρόνια και άφησε ένα
έργο που διδάσκεται σε πολλά ευρωπαϊκά πανεπιστήμια αλλά δεν βρίσκουμε
ούτε το όνομά του στις περισσότερες ελληνικές ανθολογίες..
Ο Σωτήρης Πατατζής γεννήθηκε στη Μεσσήνη το 1917 και μεγάλωσε, σπούδασε,
αγωνίστηκε και έγραψε, στα σημαδεμένα χρόνια του 1940-1980. .Έφυγε από
κοντά μας τον Ιούνιο του 1991, μέσα στη σιωπή, όπως και έζησε.
To 2012, στο Θέατρο ΑΛΦΑ, οι συμπατριώτες του, οι φίλοι του, οι
συναγωνιστές του και μερικοί ομότεχνοι του, τον ξαναθυμηθήκαμε.
Μιλήσαμε για τη “Μεθυσμένη Πολιτεία” του, ένα κοινωνικό και βαθύτατα
ποιητικό μυθιστόρημα που μεταφράστηκε σε πολλές ευρωπαϊκές γλώσσες και
διδάσκεται στα ξένα πανεπιστήμια ως υπόδειγμα ελληνικού λόγου και ήθους.
Για τη “Νεράιδα του Βυθού”, ένα εξαίσιο διήγημα που βραβεύτηκε πρώτο
στην Ελλάδα και τρίτο στον παγκόσμιο διαγωνισμό, αλλά οι τότε συνθήκες
του εμφυλίου πολέμου… επέβαλαν την εξαφάνιση του.
Για τον προφητικό του λόγο στο ιστορικό έργο του “Πένθιμο εμβατήριο”,
ένα πικρό έπος της αδελφοκτόνας, μετακατοχικής εποχής. Και το αφιερώνει:
” Σε όλους τους νεκρούς του πολέμου, φίλους και εχθρούς..”
Για τα θεατρικά του έργα, “Σβεϊκ”, “Δον Καμίλο”, “Επιστροφή από το
“Μπούχεβαλντ” που γνώρισαν μεγάλη επιτυχία και για το “Φάουστ”, το
“Διάκο” και τη “Νατάσα” που κανένα Εθνικό Θέατρο δεν του έκανε την τιμή
να τα παρουσιάσει..
Ακούσαμε και ένα μικρό απόσπασμα από τον πρόλογο του Δανού
Καθηγητή-Νεοελληνιστή Όλε Όλσεν, στη συλλογή διηγημάτων του Πατατζή
“Χαμένος Παράδεισος”:
“Ο Πατατζής για μας, στις Σκανδιναβικές χώρες, είναι ένας μεγάλος
συγγραφέας. Στη μεγάλη λογοτεχνική ανθολογία μας, τον Πατατζή τον έχουμε
δίπλα στους γίγαντες της παγκόσμιας λογοτεχνίας, όπως το Γκαίτε, το
Ντίκενς, τον Τσέχωφ, το Γκόρκι και τον Ούιλιαμ Σάρογιαν. Και όμως στην
Ελλάδα δεν μπόρεσα να τον βρω εύκολα σε πολλές ελληνικές ανθολογίες.
Όταν τον γνώρισα, κατάλαβα το γιατί: Ο ίδιος δεν έκανε ποτέ την
παραμικρή προσπάθεια
Είχε την άποψη ότι ο ρόλος του συγγραφέα τελειώνει όταν τυπωθεί το
βιβλίο του. Όλα τα άλλα, λέει, είναι υπόθεση του κοινωνικού
περιβάλλοντος και όχι του ίδιου του συγγραφέα που είναι αδιανόητο να
αυτοδιαφημίζεται για να φέρει το έργο του στην επιφάνεια..”
Αυτός ήταν ο Σωτήρης Πατατζής. Ξεχασμένος σήμερα από αυτούς που, χρόνια
τώρα, αγνοούν ή εξαφανίζουν οποιονδήποτε θέλει να είναι ελεύθερος. Που
αρνήθηκαν την τιμή του Νόμπελ και της Ακαδημίας στον Σικελιανό και τον
Καζαντζάκη που τους έλεγε …”παπαδομελάδες”.. Αυτός που αρνήθηκε τα
“δώρα” της FORD, με μια σαρκαστική δήλωση: ” Είναι σαν να δίνεις φαγητό
σε έναν κρατούμενο με χειροπέδες και να του λες “..φάτο, για να
τις…αντέχεις..!! ” .Κάποιος ξένος Μεγάλος, τα είπε: ” Σφαίρες με
ζάχαρη..”
Εμείς, οι φίλοι του και μαθητές του, δεν θα τον ξεχάσουμε ποτέ. Όλοι
έχουμε να θυμηθούμε σημαντικές στιγμές που ζήσαμε μαζί του.
Θα θυμάμαι πάντα, δυο μεγάλες τέτοιες στιγμές που σημάδεψαν τη δική μου
ζωή..
Όταν μου χάρισε μια παμπάλαια γραφομηχανή. Σ’ αυτήν έμαθα να γράφω τα
κείμενα που μας έστελνε, το 1943, για τη δισέλιδη εφημερίδα μας, στη
ναζιστική κατοχή, τα “Εαμικά Νέα”. Τα τυπώναμε, στον ξύλινο πολύγραφο.
Σε ένα καλυβάκι, κοντά στο ποτάμι μας τον Πάμισο. Και τα μοιράζαμε,
15χρονα Αετόπουλα, τις Κυριακές, έξω από τις εκκλησίες. Αυτή η
γραφομηχανή με “έζησε”, αργότερα, στα πρώτα δύσκολα χρόνια μας στην
Αθήνα.. Έκανα αντίγραφα, έξω από τα τότε Δικαστήρια, στην
Πανεπιστημίου.. .
Και ένα μικρό απόσπασμα από τα “Ματωμένα Χρόνια” του:
“Δεν είμαστε “γεννημένοι” ήρωες.. Οι συνθήκες ήταν εκείνες που μας
έσπρωχναν στον ηρωισμό και την αυτοθυσία.. Αναμετριόμαστε κάθε μέρα και
κάθε νύχτα με το θάνατο.. Πώς μπορούσε μια τέτοια εποχή να μην έχει τους
ήρωές της, τις τραγικές της διαστάσεις της και τους ωραίους της
ανθρώπους..”
