Το βασικό συστατικό του καφέ (καφεΐνη) μας «ξυπνάει» εδώ και αιώνες. Υπάρχουν όμως περιπτώσεις που η καφεΐνη προκαλεί υπνηλία;
Ορισμός & χρήσεις
Η καφεΐνη ανήκει στην κατηγορία των μεθυλοξανθινών όντας διεγερτικό του κεντρικού νευρικού, του μυοσκελετικού και του καρδιαγγειακού μας συστήματος. Αναγνωρίζεται ευρέως ως το πιο χρησιμοποιούμενο ψυχοτρόπο διεγερτικό παγκοσμίως. Η κατανάλωσή της ανακουφίζει πρωτίστως την κούραση και την υπνηλία, αλλά έχει πολυάριθμες πρόσθετες θεραπευτικές εφαρμογές. Ο Οργανισμός Τροφίμων και Φαρμάκων των ΗΠΑ (FDA) ενέκρινε την καφεΐνη για τη θεραπεία της άπνοιας των προωρών. Οι εκτός ετικέτας χρήσεις της περιλαμβάνουν τη θεραπεία της ημικρανίας και των πονοκεφάλων μετά από σκληροπυρηνική παρακέντηση, καθώς και την ενίσχυση της αθλητικής απόδοσης, ιδιαίτερα σε αθλήματα αντοχής.
Αυτή η δραστηριότητα επικεντρώνεται στο μηχανισμό δράσης, το προφίλ ανεπιθύμητων ενεργειών, την τοξικότητα, τη δοσολογία και την παρακολούθηση της καφεΐνης, δίνοντας τη δυνατότητα στους κλινικούς ιατρούς να εντοπίζουν πιθανές ανεπιθύμητες ενέργειες, να λαμβάνουν τεκμηριωμένες αποφάσεις συνταγογράφησης και να μειώνουν αποτελεσματικά τους κινδύνους. Αυτή η δραστηριότητα υπογραμμίζει τον τρόπο με τον οποίο η ολοκληρωμένη γνώση της διεπαγγελματικής ομάδας υγειονομικής περίθαλψης σχετικά με τις ενδεικνυόμενες και εκτός ετικέτας χρήσεις της καφεΐνης συμβάλλει στη βελτίωση των αποτελεσμάτων των ασθενών (Evans, Richards & Battisti, 2024).
Ασφαλής ποσότητα
Σύμφωνα με τον FDA επιτρέπεται να καταναλώνουμε μέχρι 400mg καφεΐνης ημερησίως. Κάτι που αντιστοιχεί σε τρεις κούπες καφέ ή δυο ενεργειακά ποτά.
Ποια προϊόντα περιέχουν καφεΐνη
Καφεΐνη συναντάμε σε μια ευρεία γκάμα ροφημάτων και μη. Ροφήματα όπως ο καφές (ακόμα και ο decaf περιέχει μια πολύ μικρή ποσότητα καφεΐνης), το κακάο, το τσάι, ανθρακούχα ροφήματα (τύπου cola), γκουαρανά (guarana), ενεργειακά ποτά & mate. Καφεΐνη συναντάμε στη σοκολάτα (γενικά προϊόντα με κακάο), σε τσίχλες και σε ταμπλέτες (φαρμακευτικά προϊόντα).
Η καφεΐνη στην υγεία
Πάρα πολλές έρευνες έχουν δει και συνεχίζουν να βλέπουν το φως της δημοσιότητας σχετικά με τις επιπτώσεις της κατανάλωσης καφεΐνης στην υγεία μας. Υπάρχουν έρευνες που υπερθεματίζουν την κατανάλωσή της, κάποιες είδαμε προηγουμένως (θετική επίδραση στους αθλητές πριν το αγώνισμα, βελτίωση της μνήμης, βελτίωση της συγκέντρωσης σε άτομα με ΔΕΠΥ [ADHD], προστατευτική δράση έναντι της εμφάνισης του καρκίνου του δέρματος κτλ).
Υπάρχουν και πολλές έρευνες που ενοχοποιούν την καφεΐνη για καταστάσεις όπως η κατάθλιψη, η υπέρταση, η γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση (ΓΟΠ), οι ταχυκαρδίες και οι αϋπνίες. Στο άρθρο αυτό θα ασχοληθούμε αποκλειστικά με το αν η κατανάλωση καφεΐνης προκαλεί υπνηλία και με ποιους τρόπους.
Γιατί μας «ξυπνά»;
Με το που καταναλώσουμε ένα προϊόν με καφεΐνη, η ουσία αυτή διαχέεται σε όλο μας το σώμα μπλοκάροντας τους υποδοχείς της αδενοσίνης. Οι υποδοχείς αυτοί ουσιαστικά προάγουν τον ύπνο. Η διάρκεια της δράσης αυτής ποικίλλει από 4 μέχρι 5 ώρες.
Οπότε, γιατί κάποιους τους προκαλεί υπνηλία;
Αφού λοιπόν η καφεΐνη όπως είδαμε, μπλοκάρει τους υποδοχείς της αδενοσίνης, για ποιο λόγο κάποιοι αντί να ξυπνήσουν διαμαρτύρονται για το αντίθετο (αίσθηση υπνηλίας); Η απάντηση έχει να κάνει με αρκετούς παράγοντες.
Αφυδάτωση
Η καφεΐνη έχει διουρητικές ιδιότητες. Η κατανάλωση ποσοτήτων καφέ έχουν ως συνέπεια την αυξημένη συχνότητα ούρησης κάτι που τελικά θα μας οδηγήσει σε αφυδάτωση (σε συνδυασμό με τη μη λήψη αρκετής ποσότητας νερού). Η αφυδάτωση με τη σειρά της, με άλλα λόγια η μειωμένη συγκέντρωση υγρών στο σώμα μας, προκαλεί λήθαργο και ραθυμία κάτι που δικαιολογεί την υπνηλία.
Ανοχή στην καφεΐνη
Όσοι καταναλώνουν με μεγάλη συχνότητα και μεγάλη ποσότητα σε καθημερινή βάση καφέ ή ροφήματα/προϊόντα που περιέχουν καφεΐνη, έχει αποδειχθεί ότι αναπτύσσουν ανοχή στην ουσία αυτή. Αποτέλεσμα της ανοχής (caffeine tolerance) είναι να μειώνεται αισθητά η ικανότητα της καφεΐνης να διεγείρει το κεντρικό νευρικό σύστημα με τελική συνέπεια την εμφάνιση υπνηλίας.
Ζάχαρη
Είτε κάποιος καταναλώσει καφέ με ζάχαρη, είτε προϊόντα όπως οι σοκολάτες, η υψηλή περιεκτικότητα σε ζάχαρη αυξάνει την περιεκτικότητα της τρυπτοφάνης (απαραίτητο αμινοξύ) στο αίμα. Με τη σειρά της η τρυπτοφάνη μετατρέπεται σε σεροτονίνη (νευροδιαβιβαστής), η οποία προκαλεί τη χαλάρωση. (Και) γι’ αυτό άλλωστε τα προϊόντα με ζάχαρη είναι τόσο θελκτικά μια και ανεβάζουν την περιεκτικότητα της σεροτονίνης (ή αλλιώς «ορμόνη της ευτυχίας») στο αίμα.
Άγχος
Η κατανάλωση καφεΐνης οδηγεί στην αύξηση της κορτιζόλης («ορμόνη του άγχους»). Άτομα με στρες ούτως ή άλλως έχουν αυξημένη ποσότητα κορτιζόλης στο αίμα. Η αύξηση από την κατανάλωση μπορεί να παραμείνει σε υψηλά επίπεδα στο αίμα ακόμα και δυο ώρες μετά την κατανάλωση καφέ. Το άγχος προσωρινά μας κάνει να αισθανθούμε σε μεγαλύτερη εγρήγορση, αλλά στη συνέχεια αισθήματα κόπωσης κάνουν την εμφάνισή τους.
Μεταβολισμός καφεΐνης
Όπως η αλκοόλη έτσι και η καφεΐνη αλλά και αρκετές ουσίες, ο μεταβολισμός της από οργανισμό σε οργανισμό είναι διαφορετικός. Υπάρχουν αρκετοί που τη μεταβολίζουν γρήγορα (και άρα η διέγερση του κεντρικού νευρικού συστήματος γίνεται άμεσα), υπάρχουν όμως και αρκετοί που μεταβολίζουν την καφεΐνη αργά. Για παράδειγμα, άτομα που ανήκουν σε αυτή την κατηγορία είναι άτομα με ηπατικές ασθένειες.
Συμπέρασμα
Όπως είδαμε, η κατανάλωση καφέ, γενικά προϊόντων που περιέχουν καφεΐνη δεν εγγυάται την…αφύπνιση του κεντρικού νευρικού συστήματος σε όλους. Υπάρχουν αρκετές περιπτώσεις που προκαλούν το αντίθετο. Για να εκμεταλλευθούμε την ικανότητα διέγερσης της καφεΐνης τότε πρέπει να είμαστε επαρκώς ενυδατωμένοι, να αποφεύγουμε τη ζάχαρη και να προσπαθούμε για την ηρεμία μας σε καθημερινή βάση!
