H Aρχή της Συναίνεση
ΝΟΜΙΚΟ ΥΠΟΒΑΘΡΟ: η ανθρώπινη αξιοπρέπεια
Για όλα τα επιχειρήματα που θα ακολουθήσουν υπάρχει ένα θεμέλιο πάνω στο οποίο στηρίζονται: πρόκειται για την έννοια της Ανθρώπινης Αξιοπρέπειας. Η ανθρώπινη αξιοπρέπεια, πρώτη σε ιεράρχηση σε όλα τα νομικά κείμενα, τίθεται ως προαπαιτούμενο, επί της ουσίας, για κάθε άλλον κανόνα. Το Σύνταγμα της Ελλάδος θεσπίζει στο άρθρο 2 §1: «Ο σεβασμός και η προστασία της αξίας του ανθρώπου αποτελούν την πρωταρχική υποχρέωση της Πολιτείας». Πρόκειται για μία από τις 3 Βασικές Διατάξεις με τις οποίες ξεκινά, και δεν θέτει καμία εξαίρεση ή προϋπόθεση που να την θέτει υπό εξέταση, όπως γίνεται για μερικές άλλες διατάξεις. Ακόμη και η «απόλυτη προστασία της ζωής, της τιμής και της ελευθερίας» (αρ. 5 §1) έπεται και ορίζεται χωριστά. Όπως διεξοδικά αναλύει ο νομικός Μιχάλης Δρακουλάκης, «η γενικότητα και η πανσπερμία της υπερ-αρχής αυτής σε όλο το φάσμα του Δικαίου μπορεί να θεωρηθεί μόνο ως γεγονός αποδεικτικό ολοκληρωτικής κυριαρχίας και τήρησης της τελευταίας επί οποιασδήποτε αντίθετης ρύθμισης ή συμπεριφοράς, ιδιωτικής ή κρατικής»
Παρομοίως βλέπουμε σημαντικές διεθνείς συμβάσεις και διακηρύξεις (όπως του ΟΗΕ, του Συμβουλίου της Ευρώπης, κ.ά.), όπου οι έννοιες της αξιοπρέπειας, των δικαιωμάτων και των ελευθεριών του ανθρώπου τίθενται πρώτες και θεμελιώνουν το πλαίσιο ανάγνωσης και ερμηνείας. Τέτοια είναι η Σύμβαση για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και την Βιοϊατρική/Convention on Human Rights and Biomedicine (πλήρης τίτλος: Σύμβαση για την Προστασία των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων σε σχέση με Εφαρμογές της Βιολογίας και της Ιατρικής), του Συμβουλίου της Ευρώπης – αναφέρεται για συντομία και ως Σύμβαση Οβιέδο (θεσπίστηκε στο Οβιέδο της Ισπανίας το 1997, έχουν υπογράψει 35 χώρες, μεταξύ τους και η Ελλάδα). Σε αυτήν αναφέρεται στο άρθρο 1: «τα συμβαλλόμενα μέρη θα προστατεύουν την αξιοπρέπεια και ταυτότητα όλων των ανθρώπινων όντων και θα εγγυηθούν σε όλους, χωρίς διακρίσεις, τον σεβασμό της ακεραιότητας και άλλα δικαιώματα και θεμελιώδεις ελευθερίες σε σχέση με τις εφαρμογές της βιολογίας και της ιατρικής». Πιο σαφές δεν μπορεί να γίνει. Η προτεραιότητα του ανθρώπου στο πλαίσιο τις ανάπτυξης της ιατρικής και της έρευνας αναδεικνύεται με τον πιο απόλυτο τρόπο στο άρθρο 2: «The interests and welfare of the human being shall prevail over the sole interest of society or science», δηλαδή, «τα συμφέροντα και η ευημερία του ανθρώπου υπερέχουν έναντι αυτών της κοινωνίας και της επιστήμης»!
Με αυτά και μόνο κατά νου, καταλαβαίνουμε ότι…
- Η υποχρέωση σε εμβολιασμό, όπως και σε κάθε ιατρική πράξη, απαγορεύεται.
Το παραπάνω είναι ρητώς θεσπισμένο στην ελληνική νομοθεσία με τον Κώδικα Ιατρικής Δεοντολογίας (νόμος 3418/2005) που προβλέπει στο άρθρο 12 § 1: «Ο ιατρός δεν επιτρέπεται να προβεί στην εκτέλεση οποιασδήποτε ιατρικής πράξης χωρίς την προηγούμενη συναίνεση του ασθενή». Η μόνη εξαίρεση σε αυτό είναι οι κατεπείγουσες περιπτώσεις (άμεσος κίνδυνος για τη ζωή) και η αυτοκτονία (§ 3). Να διευκρινίσουμε εδώ πως, ως ιατρική πράξη εννοείται κάθε πράξη σχετική με την υγεία, όπως οι διαγνωστικές και παρακλινικές εξετάσεις, ακόμη και η συνταγογράφηση (άρθρο 1, § 1,2,3). Τα ίδια προβλέπει και η Σύμβαση Οβιέδο (άρθρο 5), αλλά και η Παγκόσμια Διακήρυξη για την Βιοηθική και τα Ανθρώπινα Δικαιώματα(Universal Declaration on Bioethics and Human Rights, 2005) της UNESCO (OHE). Η τελευταία δίνει έμφαση στην αυτονομία και την υπευθυνότητα του ατόμου στη λήψη αποφάσεων (άρθρο 5), αλλά και στην πολύ σημαντική μέριμνα ότι, η συναίνεση κοινότητας ή/και του αρχηγού της δεν υποκαθιστά την ατομική συναίνεση (άρθρο 6 §3). Επιπρόσθετα, και οι δύο αναφέρουν πως η συναίνεση σε ιατρική πράξη μπορεί να ανακληθεί από το άτομο οποιαδήποτε στιγμή και για κάθε λόγο χωρίς αυτό να έχει επιπτώσεις γι’ αυτό (άρθρα 5 και 6 αντίστοιχα).
Αυτό που τονίζεται ιδιαίτερα στις διεθνείς συμβάσεις είναι η λεγόμενη informed consent, δηλαδή η συναίνεση ύστερα από ενημέρωση. Αυτό θεσπίζεται και στον Κώδικα Ιατρικής Δεοντολογίας, όπου μάλιστα η ενημέρωση θεωρείται απαραίτητη προϋπόθεση. Στο άρθρο 12, με τίτλο Συναίνεση του Ενημερωμένου Ασθενή, ορίζεται ότι: «Προϋποθέσεις της έγκυρης συναίνεσης του ασθενή είναι οι ακόλουθες: α) Να παρέχεται μετά από πλήρη, σαφή και κατανοητή ενημέρωση, σύμφωνα με το προηγούμενο άρθρο […]» (άρθρο 1 §2). Όπου το προηγούμενο άρθρο με τίτλο Υποχρέωση ενημέρωσης, ορίζει την υποχρέωση του γιατρού «να ενημερώνει πλήρως και κατανοητά τον ασθενή για … το περιεχόμενο και τα αποτελέσματα της προτεινόμενης ιατρικής πράξης, τις συνέπειες και τους ενδεχόμενους κινδύνους ή επιπλοκές από την εκτέλεσή της, τις εναλλακτικές προτάσεις, … έτσι ώστε ο ασθενής να μπορεί να σχηματίζει πλήρη εικόνα των ιατρικών, κοινωνικών και οικονομικών παραγόντων και συνεπειών της κατάστασής του και να προχωρεί, ανάλογα, στη λήψη αποφάσεων» (άρθρο 11 §1). Χωρίς λοιπόν την πλήρη ενημέρωση γύρω από κάθε παράμετρο, η συναίνεση θεωρείται άκυρη. Κι εδώ έρχεται άλλη μία προϋπόθεση της συναίνεσης, κατά το άρθρο 12 §2: «γ) Η συναίνεση να μην είναι αποτέλεσμα πλάνης, απάτης ή απειλής και να μην έρχεται σε σύγκρουση με τα χρηστά ήθη».
1.1 Informed Consent και ελευθερία της έκφρασης
Το ζήτημα της πλάνης/απάτης (δηλαδή της ακούσιας ή με δόλο λανθασμένης πληροφόρησης ή απόκρυψης στοιχείων) θέτει στο προσκήνιο το σημαντικό ζήτημα της ενημέρωσης και της ελεύθερης έκφρασης και επικοινωνίας – με την απειλή θα ασχοληθούμε παρακάτω. Η βασική προϋπόθεση του νόμου για επαρκή και ελεύθερη ενημέρωση σημαίνει πως όλοι οι πολίτες έχουν την ανεμπόδιστη δυνατότητα να ενημερώνονται πλήρως για το θέμα, από όλες τις πηγές. Πλήρως σημαίνει, για όλες τις απόψεις! Στην επιστήμη υπάρχουν συχνά διχογνωμίες για τα διάφορα ζητήματα, ειδικά στην έρευνα. Προφανώς, το Σύνταγμα αναγνωρίζει το αυτεξούσιο του κάθε πολίτη και το δικαίωμα, όπως και την ικανότητά του να αποφασίζει ελεύθερα αφού ο ίδιος συνεκτιμήσει τα δεδομένα που έχει. Οποιαδήποτε εσκεμμένη παρεμβολή στην ελεύθερη αυτή επιλογή διώκεται ποινικά. Το Σύνταγμα θεσπίζει τα ανωτέρω με σαφήνεια:
Άρθρο 5Α: 1. Καθένας έχει δικαίωμα στην πληροφόρηση, όπως νόμος ορίζει, 2. Καθένας έχει δικαίωμα συμμετοχής στην Κοινωνία της Πληροφορίας. Η διευκόλυνση της πρόσβασης στις πληροφορίες που διακινούνται ηλεκτρονικά, καθώς και της παραγωγής, ανταλλαγής και διάδοσής τους αποτελεί υποχρέωση του Κράτους, τηρουμένων πάντοτε των εγγυήσεων των άρθρων 9, 9Α και 19. [Άσυλο σπιτιού, προσωπικά δεδομένα, απόρρητο επικοινωνίας]
Άρθρο 14:1.Καθένας μπορεί να εκφράζει και να διαδίδει προφορικά, γραπτά και δια του τύπου τους στοχασμούς του τηρώντας τους νόμους του Κράτους. 2. Ο τύπος είναι ελεύθερος. Η λογοκρισία και κάθε άλλο προληπτικό μέτρο απαγορεύονται.
Άρθρο 16: 1. Η τέχνη και η επιστήμη, η έρευνα και η διδασκαλία είναι ελεύθερες· η ανάπτυξη και η προαγωγή τους αποτελεί υποχρέωση του Κράτους. Η ακαδημαϊκή ελευθερία και η ελευθερία της διδασκαλίας δεν απαλλάσσουν από το καθήκον της υπακοής στο Σύνταγμα.
Άρθρο 19: 1. Το απόρρητο των επιστολών και της ελεύθερης ανταπόκρισης ή επικοινωνίας με οποιονδήποτε άλλο τρόπο είναι απόλυτα απαραβίαστο.
Αντίστοιχες διατάξεις βρίσκουμε στις διεθνείς συνθήκες, όπως για παράδειγμα στην Παγκόσμια Διακήρυξη για την Βιοηθική και τα Ανθρώπινα Δικαιώματα της UNESCO (άρθρα 18, 19). Ενδεικτικά: «Οι ευκαιρίες για ενημερωμένο και πολυφωνικό διάλογο, αναζητώντας την έκφραση όλων των σχετικών απόψεων, πρέπει να προωθούνται» (άρθρο 18 §3).
Αυτό που βιώνουμε, αντιθέτως, είναι ο περιορισμός της πληροφορίας, η συστηματική προώθηση κεντρικών πολιτικών επιλογών (ενίοτε χωρίς επιστημονική βάση), η λογοκρισία, ακόμα και οι ποινικές διώξεις. Στα συνήθη μέσα προπαγάνδας γνωρίζουμε πως λειτουργεί αυτό το σύστημα. Η έκτακτη οικονομική ενίσχυση των ΜΜΕ για τον κορωνοϊό (με πλέον των 38εκ. ευρώ συν απαλλαγές από χρέη) μόνο ως επιπλέον διασφάλιση της μονομερούς πληροφόρησης μέσω της δωροδοκίας μπορεί να ιδωθεί, δεδομένου ότι είναι υποχρέωσή τους να ενημερώνουν τους τηλεθεατές ούτως ή άλλως. Ως έγκυρη πληροφόρηση για τον κορωνοϊό έχει οριστεί αυτή της κυβέρνησης και των θεσμικών οργάνων που ελέγχει, και οτιδήποτε άλλο ονομάζεται ψευδείς ειδήσεις. Το ίδιο ισχύει και για την Ευρωπαϊκή Ένωση, που εξαρχής ενήργησε κατά των ψευδών ειδήσεων και έφτιαξε και τις αρμόδιες επιτροπές παρακολούθησης της συμμόρφωσης. Όπου ψευδείς ειδήσεις ορίζονται από την ΕΕ όλες εκείνες που δεν έχουν ως αναφορά τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ), τις εθνικές υγειονομικές αρχές (για την Ελλάδα, ο ΕΟΔΥ) και το Ευρωπαϊκό Κέντρο Πρόληψης και Ελέγχου Νόσων.
Συνεχίζεται…..
