Κάθε χρόνο, στις 23 Αυγούστου, η Ευρώπη τιμά τη μνήμη των θυμάτων όλων των ολοκληρωτικών και αυταρχικών καθεστώτων. Η ημερομηνία αυτή δεν επελέγη τυχαία. Συνδέεται με την υπογραφή του Συμφώνου Ρίμπεντροπ–Μολότοφ το 1939, όταν η ναζιστική Γερμανία και η σταλινική Σοβιετική Ένωση μοίρασαν μεταξύ τους την Ανατολική Ευρώπη, ανοίγοντας τον δρόμο για την έναρξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Η συμφωνία αυτή αποτέλεσε το πρώτο βήμα σε μια από τις πιο σκοτεινές περιόδους της ιστορίας, που άφησε πίσω της εκατομμύρια νεκρούς, ξεριζωμένους και κατατρεγμένους.
Η «Πανευρωπαϊκή Ημέρα Μνήμης» καθιερώθηκε από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο το 2009, ως ελάχιστος φόρος τιμής σε όλους όσοι υπέφεραν και χάθηκαν κάτω από την καταπίεση καθεστώτων που στηρίχθηκαν στη βία, στον φόβο και στην αφαίρεση της ελευθερίας. Δεν αφορά μόνο τα θύματα του ναζισμού και του σταλινισμού, αλλά και κάθε μορφή αυταρχισμού που γνώρισε η γηραιά ήπειρος. Ημέρα μνήμης για τους εξορισμένους στα γκούλαγκ, για τους φυλακισμένους αντιφρονούντες, για τους ανθρώπους που εκτελέστηκαν επειδή τόλμησαν να υψώσουν φωνή αντίστασης.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση, στο μήνυμά της, υπογραμμίζει ότι η μνήμη αποτελεί βασικό θεμέλιο για την οικοδόμηση ενός ειρηνικού μέλλοντος. «Θα στεκόμαστε πάντα στο πλευρό εκείνων που καλλιεργούν το έδαφος για την επικράτηση της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, της δικαιοσύνης και της ισότητας», αναφέρει χαρακτηριστικά. Στην πραγματικότητα, το μήνυμα αυτό λειτουργεί ως υπενθύμιση ότι η ελευθερία και η δημοκρατία δεν είναι δεδομένα αλλά καθημερινά κεκτημένα, που απαιτούν επαγρύπνηση, αγώνα και σεβασμό.
Η ημέρα αυτή, πέρα από ιστορική μνήμη, έχει και μια βαθιά ηθική διάσταση. Θυμίζει στους Ευρωπαίους πολίτες ότι ο αυταρχισμός δεν ανήκει απλώς στο παρελθόν, αλλά μπορεί να επιστρέψει αν αφεθεί χώρος στη λήθη, στην αδιαφορία ή στον διχασμό. Ολοκληρωτικά καθεστώτα γεννήθηκαν από τον φόβο, την οικονομική ανασφάλεια και την εργαλειοποίηση της μισαλλοδοξίας. Το ίδιο έδαφος μπορεί να καλλιεργηθεί και σήμερα, αν οι κοινωνίες μας δεν στηριχθούν στην παιδεία, στον διάλογο και στην υπεράσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Η 23η Αυγούστου είναι λοιπόν μια μέρα περισυλλογής. Για όσους χάθηκαν, για όσους στερήθηκαν τη φωνή τους, για όσους πόνεσαν από την αδικία. Είναι, ταυτόχρονα, μια υπενθύμιση ότι η Ευρώπη επιλέγει να θυμάται, όχι για να αναμασά τις πληγές του χθες, αλλά για να διασφαλίσει ότι το μέλλον θα είναι θεμελιωμένο στην ειρήνη, την ανεκτικότητα και τον σεβασμό στον άνθρωπο.
photo by MIH83, https://pixabay.com
