Η συνέχεια του άρθρου
Μια πέμπτη εκδοχή, που την αναφέρει ο Νικόλαος Πολίτης στην εργασία του για τα υβριστικά σχήματα, αλλά και πολλοί άλλοι, βασίζεται στο υβριστικό σχήμα που οι Ιταλοί λένε far le fiche, με το χέρι σε σχήμα γροθιάς και τον αντίχειρα να προεξέχει ανάμεσα σε δείχτη και μέσο δάχτυλο. Υποθέτοντας ότι το σχήμα αυτό θα υπήρχε και στην αρχαιότητα και θα ονομαζόταν «σύκο» (πάντως στα νέα ελληνικά δεν έχει αυτή την ονομασία), θεώρησαν ότι η αρχική σημασία του συκοφάντη θα ήταν αυτός που δείχνει το σύκο, δηλαδή κάνει αυτό το υβριστικό σχήμα. Σε μια παραλλαγή, ο Κρέτσμερ στο πρώτο τεύχος του περιοδικού Glotta (1909) παραθέτει τη γνώμη ενός A.B.Cook (Classical Review 1907, 133-136), o οποίος βρίσκει το υβριστικό αυτό σχήμα στον Οβίδιο και σε άλλες αρχαίες πηγές και θεωρεί ότι ο συκοφάντης θα ήταν εκείνος που κατάγγελνε άλλους για παραβάσεις τους κάνοντάς τους το υβριστικό σχήμα του «σύκου».
Έκτη εκδοχή Επίσης, ο Gernet, όπως και ο Σαντρέν. διατύπωσε «ότι συκοφάντες ονομάζονταν αυτοί που αποκάλυπταν όσους είχαν σύκα κρυμμένα στα ρούχα τους, δηλαδή μια ασήμαντη μικροκλοπή, και κατ’ επέκταση όσους κατέδιδαν ασήμαντες πράξεις και στη συνέχεια έκαναν ψευδείς καταγγελίες.» Η εκδοχή αυτή δεν είναι απίθανη· πράγματι. στα συμπόσια πολλοί παράσιτοι θα έφευγαν έχοντας κρύψει ξερά σύκα στο ιμάτιό τους.
Έβδομη εκδοχή, που θα μπορούσε να είναι παραλλαγή της δεύτερης: στην Αθήνα υπήρχαν ιερές συκιές, π.χ. η ιερά συκή των Φυταλιδών στο δρόμο προς Ελευσίνα. Συκοφάντες λοιπόν, όποιοι κατάγγελναν τους κλέφτες των σύκων από τις ιερές συκιές, όπως αναφέρει κάποιος μεταγενέστερος σχολιαστής του Αριστοφάνη.
Όγδοη λοιπόν εκδοχή, του Κ. Ρωμαίου από το Λεξικογραφικό Δελτίο της Ακαδημίας (τ. 4, σελ. 129-136), ότι ο αρχικός συκοφάντης ήταν αυτός που, στα Ελευσίνια Μυστήρια, αποκάλυπτε το «σύκον» των θεών· βλέπει δηλαδή μια λατρευτική αρχή, με τον συκοφάντη να είναι περίπου συνώνυμος του ιεροφάντη και να τελεί μιμητική συνουσία. Να πούμε εδώ ότι ο Ρωμαίος θεωρεί ότι σύκον έλεγαν οι αρχαίοι όχι ειδικά το γυναικείο μόριο αλλά τα αιδοία γενικώς και μάλιστα ότι το far le fiche συμβόλιζε τη συνουσία, με το αντρικό σύκο να είναι ο αντίχειρας και ο δείκτης με τον μέσο να συμβολίζουν το γυναικείο.
Ένατη εκδοχή, αν δεχτούμε ότι η λέξη «σύκα» είχε στα αρχαία τη σημασία των γεννητικών οργάνων, συκοφάντης θα μπορούσε να είναι αυτός που κατάγγελνε μοιχείες και λοιπές ερωτοδουλειές.
Αφήνοντας πίσω την κινούμενη άμμο της ετυμολογίας, ας προχωρήσουμε σε πιο στέρεα εδάφη να δούμε λίγο την ιστορία της λέξης. Πρώτη φορά εμφανίζεται η λέξη στους Αχαρνείς του Αριστοφάνη, όπου μάλιστα υπάρχει και πρόσωπο της κωμωδίας Συκοφάντης, που εμφανίζεται στο μαγαζί που έχει στήσει ο Δικαιόπολης και θέλει να καταγγείλει τον Μεγαρίτη και τα «γουρουνάκια» του ως εχθρούς της πόλης και που τον διώχνει κακήν κακώς ο Δικαιόπολης, παρόλο που ο Συκοφάντης ενίσταται «ου γαρ φανώ τους πολεμίους;» (να μη μαρτυρήσω τους εχθρούς;)
Συκοφάντης λοιπόν, o δημόσιος μηνυτής, αυτός που καταγγέλλει στους δικαστές παρανομίες άλλων όπως λαθρεμπόριο, φοροδιαφυγή, παράνομο πλουτισμό, και βέβαια αργότερα αυτός που εκβιάζει πλούσιους πολίτες για πραγματικά ή για ανύπαρκτα αδικήματά τους, που μ’ αυτή τη σημασία βρίσκουμε άφθονες χρήσεις στην κλασική εποχή και που τελικά αυτή η αρνητική σημασία επικράτησε αν και, όπως βλέπουμε στον Αριστοφάνη, από την αρχή είχε (και) αρνητική χροιά ο όρος.
Τον συκοφάντη τον δανείζεται η λατινική γλώσσα, sycophanta, και από εκεί περνάει στις νεότερες ευρωπαϊκές γλώσσες. Όμως, στα αγγλικά η λέξη παθαίνει, από νωρίς μάλιστα, μια ενδιαφέρουσα σημασιολογική μεταβολή, κι έτσι η σημασία του συκοφάντη χάνεται και επικρατεί η σημασία του κόλακα, και μάλιστα του χαμερπή και δουλοπρεπή κόλακα, και αυτή είναι η σημερινή σημασία της αγγλικής λέξης sycophant.
Μερικές Λέξεις που πήραν οι Άγγλοι από την Ελληνική Γλώσσα και έδωσαν άλλη ερμηνεία
1. sycophant από την ελληνική λέξη «συκοφάντης» αλλά στα αγγλικά σημαίνει «κόλακας»
2. apologize από την ελληνική λέξη απολογία Στην αρχαία Ελληνική η λέξη Απολογία είναι η δικαιολόγηση, η προάσπιση ή η υπεράσπιση του αληθούς, μιας πράξης ή μιας ιδέας, η απόκριση που αποσκοπεί στην απόκρουση μιας κατηγορίας σε γραπτό ή προφορικό λόγο. Αλλά στα αγγλικά σημαίνει «ζητώ συγγνώμη».
3 iconic από την ελληνική λέξη «εικονικός» αλλά στα αγγλικά σημαίνει εμβληματικός.
4. topical, από την ελληνική λέξη «τοπικός» αλλά στα αγγλικά σημαίνει «επίκαιρος».
5 diatribe, από την ελληνική λέξη «διατριβή» αλλά στα αγγλικά σημαίνει «φραστική επίθεση, φιλιππικός»
6. graphic, από την ελληνική λέξη «γραφικός» αλλά στα αγγλικά σημαίνει κυρίως «παραστατικός, γλαφυρός / ρεαλιστικός, ωμός
7. asbestos, από την ελληνική λέξη «άσβεστος» αλλά στα αγγλικά σημαίνει τον αμίαντο.
8. adamant, από την ελληνική λέξη «αδάμας» αλλά στα αγγλικά σημαίνει «αδιάλλακτος, ανένδοτος»
9 phenomenal, από την ελληνική λέξη «φαινόμενο» αλλά στα αγγλικά σημαίνει «εξαιρετικά ασυνήθιστος, εκπληκτικός» και όχι «φαινομενικός». (Βέβαια, στη φιλοσοφική ορολογία το phenomenal αντιστοιχεί στο φαινομενικός).
10. agronomist, από την ελληνική λέξη «αγρονόμος» αλλά στα αγγλικά σημαίνει «γεωπόνος».
11. physician, από την ελληνική λέξη «φυσικός» αλλά στα αγγλικά σημαίνει «ιατρός» (όχι χειρούργος ή χειρουργός)
12. apothecary, από την ελληνική λέξη «αποθήκη», αλλά στα αγγλικά σημαίνει «φαρμακοποιός» και όχι «αποθηκάριος».
13. esoteric, από την ελληνική λέξη «εσωτερικός» αλλά στα αγγλικά σημαίνει «δυσνόητος, για μυημένους, απόκρυφος».
14. eulogy, από την ελληνική λέξη «ευλογία» αλλά στα αγγλικά σημαίνει «εγκώμιο» και κυρίως «επικήδειος λόγος»
15. sympathy, από την ελληνική λέξη «συμπάθεια, αλλά στα αγγλικά σημαίνει κυρίως συμπόνια, συλλυπητήρια, κατανόηση, συμπαράσταση.
16. autopsy, από την ελληνική λέξη «αυτοψία» αλλά στα αγγλικά σημαίνει «νεκροψία».
17. epitaph, από την ελληνική λέξη «επιτάφιο» αλλά στα αγγλικά σημαίνει «επιτύμβια επιγραφή».
18. pathetic, από την ελληνική λέξη «παθητικός» αλλά στα αγγλικά σημαίνει «οικτρός, αξιοθρήνητος, θλιβερός» ή «συγκινητικός».
19. pragmatic, από την ελληνική λέξη «πραγματικός», αλλά στα αγγλικά σημαίνει «πραγματιστής» (για πρόσωπα) ή «ρεαλιστικός, πραγματιστικός» (για πράγματα)
Στο θησαυρό της Ελληνικής Γλώσσας (ΤLG) υπάρχουν 559 καταχωρήσεις από διάφορους αρχαίους συγγραφείς για την λέξη Συκοφάντης.
Τώρα ως προς το ποιος ανέφερε αυτή τη λέξη για πρώτη φορά βγαίνει το συμπέρασμα ότι την ανέφερε για πρώτη φορά ο Αριστοφάνης στην κωμωδία Αχαρνείς. Τώρα ο Αθήναιος στους Δειπνοσοφιστές (Athenaeus Soph., Deipnosophistae (epitome)
Volume 2,1, page 3, line 27), μας αναφέρει τον Φιλόμνηστο έναν τελείως άγνωστο πρόσωπο, που αναφέρει τα παρακάτω «ἔδει γὰρ ὅστις χρηστὸς ἦν ἡδύς τ’ ἀνήρ, τὰ σῦκα προστεθέντα δηλοῦν τὸν τρόπον·
νυνὶ δὲ πρὸς μοχθηρὸν ἡδὺ προστεθὲν ἀπορεῖν πεποίηκε διὰ τί τοῦθ’ οὕτως ἔχει.
Φιλόμνηστος δ’ ἐν τῷ περὶ τῶν ἐν Ῥόδῳ Σμιν-
θείων φησίν (FHG IV 477)· ‘ἐπεὶ καὶ ὁ συκοφάντης
ἐντεῦθεν προσηγορεύθη, διὰ τὸ εἶναι τότε τὰ ἐπιζήμια
καὶ τὰς εἰσφορὰς σῦκα καὶ οἶνον καὶ ἔλαιον, ἀφ’ ὧν
τὰ κοινὰ διῴκουν, καὶ τοὺς ταῦτα εἰσπράττοντας καὶ
φαίνοντας ἐκάλουν, ὡς ἔοικε, συκοφάντας, αἱρούμενοι
τοὺς ἀξιοπιστοτάτους τῶν πολιτῶν.
Μερικοί από τους αρχαίους συγγραφείς που αναφέρουν την λέξη συκοφάντης
Ο Αριστοφάνης (445 π.Χ.-3876π.Χ)
Πλάτων (427 π.Χ.-347 π.Χ.)
Δημοσθένης (384 π.Χ.-322 π.Χ.)
Ζηνόδωρος 2ος αιώνας π.Χ.
Διόδωρος Ο Σικελιώτης ( 80 π.Χ. – 20 π.Χ.)
Λουκιανός ( 125 μ.Χ.- 180 μ.Χ.)
Βγαίνει το συμπέρασμα ότι ο πρώτος που το ανέφερε πρέπει να είναι και ο αρχαιότερος δηλαδή ο Αριστοφάνης που στην ουσία το είπε ο άγνωστος ΦΙΛΟΜΝΗΣΤΟΣ.
Ίσως δεν θα μάθουμε ποτέ ποιος έφτιαξε αυτή την λέξη γιατί διασώθηκε μόνο ένα μικρό ποσοστό των αρχαίων κειμένων λόγω της καταστροφής της βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας .
Τελειώνοντας θέλω να προσθέσω ότι οι λεξικογράφοι πρέπει να κάνουν έρευνα και να εκδώσουν ένα βιβλίο με όλες τις Ελληνικές λέξεις που πήραν οι Άγγλου και άλλαξαν την ερμηνεία τους.
Βιβλιογραφία
Θησαυρός Ελληνικής Γλώσσας(TLG)
dictionary.cambridge.con
sykophantes.wordpress.com/
Greek (Liddell-Scott)
Logeion.uchicago.edu
Λεξικόν Αρχαίων Ελλήνων-Θεμελιωτών του Παγκόσμιου Πολιτισμού
The Oxford English Dictionary (20 Volume Set) (Vols 1-20). Second edition –J. A. Simpson & E. S. C. Weiner
photo pikisuperstars, Image license by freepik.com
