Ένα κατασκευασμένο ρητό των συγχρόνων που το αποδίδουν στον Ιπποκράτη. Όμως η φράση αυτή είναι πιστή στο πνεύμα, απόδοση στον Ιπποκράτη. Το ρητό όμως αυτό δεν είναι ουσιαστικά Ιπποκρατικό.
Προέλευση της Φράσης
Η ιδέα αυτή, γνωστή στη δυτική ιατρική ως “prevention is better than cure“, είναι πιθανότατα πιο νεότερης προέλευσης. Πιστεύεται ότι προέκυψε ως απόφθεγμα στην Ευρώπη κατά τον 17ο ή 18ο αιώνα και απλώς αποδόθηκε αργότερα (λανθασμένα) σε αρχαίες πηγές, όπως στον Ιπποκράτη, για να της δώσει βαρύτητα.
Ντεσιντέριους Έρασμος- Desiderius Erasmus
(περ. 1466 – 1536)
Αυτή είναι η πιο άμεση και διάσημη απόδοση. Ο Έρασμος συμπεριέλαβε τη φράση στη συλλογή του με τις Παροιμίες (Adagiorum Collectanea), την οποία άρχισε να εκδίδει το 1500.
Το Απόφθεγμα: Η αρχική λατινική φράση είναι “Praestat cautela quam medela”. Αυτό μεταφράζεται άμεσα ως “Η προσοχή είναι καλύτερη από τη θεραπεία”.
Σημασία: Οι Παροιμίες του Έρασμου ήταν εξαιρετικά δημοφιλείς και επιδραστικές σε όλη την Αναγεννησιακή Ευρώπη. Η συλλογή και η διάδοση αυτής της παροιμίας από τον ίδιο είναι ο κύριος λόγος που εισήλθε στην κοινή γλώσσα σε πολλές γλώσσες.
Πόπλιλιος Σύρος- Publilius Syrus (1ος αιώνας π.Χ.): Σε αυτόν τον Λατίνο συγγραφέα γνωμικών αποδίδεται ένα πολύ παρόμοιο συναίσθημα: «Είναι πολύ αργά για να προστατευτούμε από την ασθένεια όταν έχει αποκτήσει δύναμή της με μεγάλη καθυστέρηση». Αυτό αποτυπώνει την ίδια ακριβώς λογική με το «η πρόληψη είναι καλύτερη από τη θεραπεία».
Το αρχικό λατινικό είναι:
“Aegroto dum anima est, spes esse dicitur
Βενιαμίν Φραγκλίνος- Benjamin Franklin (1706-1790): Αν και δεν ήταν ο εμπνευστής, ο Φραγκλίνος ήταν δεξιοτέχνης στην επινόηση και τη διάδοση πρακτικών παροιμιών. Εξέφρασε μια παρόμοια ιδέα στο διάσημο ρητό του, «Μια ουγγιά πρόληψης αξίζει μια λίβρα θεραπείας», η οποία είναι η πιο κοινή αμερικανική αγγλική εκδοχή της παροιμίας. Αυτή εμφανίστηκε στο βιβλίο του «Το Αλμανάκ του Φτωχού Ρίτσαρντ» το 1735.
Η Ιπποκρατική Βάση της Ιδέας
Παρόλο που η συγκεκριμένη ρήση δεν είναι ιπποκρατική, η ιδέα που εκφράζει είναι βαθιά ριζωμένη στην ιπποκρατική φιλοσοφία. Ο Ιπποκράτης και οι μαθητές του τόνιζαν την πρόληψη ως τον σπουδαιότερο ρόλο του ιατρού. Αυτό φαίνεται σε διάφορα σημεία του Ιπποκράτειου Κώδικα:
Περί Αέρων, Υδάτων, Τόπων (De Aere, Aquis, Locis): Ολόκληρο αυτό το έργο είναι αφιερωμένο στο πώς ο ιατρός, μελετώντας το κλίμα, τα νερά και το περιβάλλον μιας πόλης, μπορεί να προβλέψει και να προλάβει τις ασθένειες που θα εμφανιστούν στους κατοίκους. Αυτή είναι η πράξη του “προνοείν”.
Περί Διαίτης (De Victu): Τονίζει συνεχώς τη σημασία της διατροφής και του τρόπου ζωής (δίαιτα) για τη διατήρηση της υγείας και την πρόληψη της ασθένειας. Η έννοια είναι ότι ο ιατρός πρέπει να καθοδηγεί τους υγιείς στην πρόληψη, όχι μόνο να θεραπεύει τους ασθενείς.
Τῆς τέχνης ἐστὶ τὸ φυλάξαι ὑγιεῖς, οὐχὶ τὸ θεραπεῦσαι νοσοῦντας.”
Η φράση αυτή προέρχεται από ένα ψευδεπίγραφο έργο που περιλαμβάνεται στον Ιπποκράτειο Κώδικα, με τίτλο:
«ΕΠΙΣΤΟΛΑΙ» (Επιστολές)
Ιπποκράτειοι Επιστολαί, Επιστολή 9
«Ὁ δὲ Ἱπποκράτης ἔφη· “Ἄνδρες Ἀβδηρῖται, οὐκ ὀρθῶς ὑπολαμβάνετε περὶ Δημοκρίτου τοῦ ἀστροῦ ὑμῶν. Οὐδὲν πέπονθε νοῦσον ἀλλ’ ἢ σοφίην. Τὰ γὰρ τοιαῦτα γέλωτα ἐπὶ σοφίῃ ὀρθῇ ἔχει, οὐκ ἐπ’ ἀνοίῃ. Ὁ γὰρ Δημοκρίτος αἰνίσσεται τὰ ἀνθρώπινα, οὐχ ὥσπερ οἱ πολλοὶ ζηλοῦντες δόξαν ἢ χρήματα ἢ τι ἄλλο τῶν τοιουτοτρόπων, ἀλλὰ φρονίμως καταγελᾷ τῆς ἀβελτερίας.
Οὐ γὰρ ἰητρικῆς ἐστιν τὸ ποιῆσαί τινα ὑγιέας τοὺς νοσοῦντας—ἔργον γὰρ θεοῦ τοῦτο—, ἀλλὰ τὸ μὴ ἐᾶσαι νοσῆσαι τοὺς ὑγιεῖς. Τῆς τέχνης ἐστὶ τὸ φυλάξαι ὑγιεῖς, οὐχὶ τὸ θεραπεῦσαι νοσοῦντας.”
«Οἱ δὲ Ἀβδηρῖται ἐθαύμασαν ἐπὶ τῇ σοφίῃ τοῦ Ἱπποκράτεος.»
Απόδοση
Ο Ιπποκράτης είπε: «Άνδρες Αβδηρίτες, δεν σκέφτεστε σωστά για τον Δημόκριτο, τον αστέρα σας. Δεν πάσχει από καμία ασθένεια, παρά μόνο από σοφία. Γιατί τέτοιο γέλιο τον κατέχει λόγω ορθής σοφίας, όχι λόγω βλακείας. Ο Δημόκριτος μυστηριολογεί για τα ανθρώπινα, όχι όπως οι πολλοί που ζηλεύουν τη δόξα ή τα χρήματα ή κάτι άλλο από τα τοιουτοτρόπα, αλλά γελά με σοφία με την ηλιθιότητα.
Γιατί δεν είναι της ιατρικής το να κάνει κανείς τους ασθενείς υγιείς — αυτό είναι έργο θεού —, αλλά το να μην αφήσει τους υγιείς να νοσήσουν. Αποστολή της τέχνης είναι να διατηρεί τους υγιείς, όχι να θεραπεύει τους ασθενείς.»
Οι Αβδηρίτες θαύμασαν τη σοφία του Ιπποκράτη.
Πηγή:
Η παραπάνω παράθεση ακολουθεί την πιο γνωστή κριτική έκδοση, Hippocrates, Oeuvres Complètes (Τα Πλήρη Έργα του Ιπποκράτη), έκδοση Émile Littré, τόμος 9, Paris, 1861, σελίδες 334-335. Ο Littré συμπεριέλαβε τις Επιστολές ως μέρος του Ιπποκρατικού Κώδικα.
Συμφραζόμενα: Η φράση ειπώθηκε στον πλαίσιο της υπεράσπισης του Δημόκριτου. Ο Ιπποκράτης χρησιμοποιεί την ουσία της ιατρικής ως αναλογία για να δείξει ότι η πραγματική σοφία (και η πραγματική ιατρική) βρίσκεται στην πρόληψη (φυλάξαι ὑγιεῖς) και όχι στην επαναφορά μιας χαμένης κατάστασης (θεραπεῦσαι νοσοῦντας), η οποία είναι σαν θαύμα («ἔργον θεοῦ»).
Ιπποκράτης
Προγνωστικόν.Παράγραφος 1.
Τὸν ἰητρὸν δοκέει μοι ἄριστον εἶναι πρόνοιαν ἐπιτηδεύειν προγιγνώσκων γὰρ καὶ προλέγων παρὰ τοῖσι νοσέουσι τά τε παρεόντα καὶ τὰ προγεγονότα καὶ τὰ μέλλοντα ἔσεσθαι, ὁκόσα τε παραλείπουσιν οἱ ἀσθενέοντες ἐκδιηγεύμενος, πιστεύοιτ’ ἂν μᾶλλον γιγνώσκειν τὰ τῶν νοσεόντων πρήγματα, ὥστε τολμᾷν ἐπιτρέπειν τοὺς ἀνθρώπους σφέας ἑωυτοὺς τῷ ἰητρῷ. Τὴν δὲ θεραπείην ἄριστα ἂν ποιέοιτο, προειδὼς τὰ ἐσόμενα ἐκ τῶν παρεόντων παθημάτων. Ὑγιέας μὲν γὰρ ποιέειν ἅπαντας τοὺς ἀσθενέοντας ἀδύνατον τοῦτο γὰρ τοῦ προγιγνώσκειν τὰ μέλλοντα ἀποβήσεσθαι κρέσσον ἂν ἦν ἐπειδὴ δὲ οἱ ἄνθρωποι ἀποθνήσκουσιν, οἱ μὲν πρὶν ἢ καλέσαι τὸν ἰητρὸν, ὑπὸ τῆς ἰσχύος τῆς νούσου, οἱ δὲ
καὶ ἐσκαλεσάμενοι παραχρῆμα ἐτελεύτησαν, οἱ μὲν ἡμέρην μίην ζήσαντες, οἱ δὲ ὀλίγῳ πλέονα χρόνον πρὶν ἢ τὸν ἰητρὸν τῇ τέχνῃ πρὸς ἕκαστον νούσημα ἀνταγωνίσασθαι γνῶναι οὖν χρὴ τῶν παθέων τῶν τοιουτέων τὰς φύσιας, ὁκόσον ὑπὲρ τὴν δύναμίν εἰσι τῶν σωμάτων, ἅμα δὲ καὶ εἴ τι θεῖον ἔνεστιν ἐν τῇσι νούσοισι, καὶ τουτέου τὴν πρόνοιαν ἐκμανθάνειν. Οὕτω γὰρ ἂν θαυμάζοιτό τε δικαίως, καὶ ἰητρὸς ἀγαθὸς ἂν εἴη καὶ γὰρ οὓς οἷόν τε περιγίγνεσθαι, τούτους ἔτι μᾶλλον δύναιτ’ ἂν ὀρθῶς διαφυλάσσειν, ἐκ πλείονος χρόνου προβουλευόμενος πρὸς ἕκαστα, καὶ τοὺς ἀποθανουμένους τε καὶ σωθησομένους προγιγνώσκων καὶ προαγορεύων ἀναίτιος ἂν εἴη
Πηγές:
Iπποκράτης :Προγνωστικόν.Παραγραφος1.
Ιπποκράτης : Περί Διαίτης
Ιπποκράτους Επιστολαί.Δημητρίου Θεμ.Σάκαλη. Ιωάννινα 1989. Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων Ιατρική Σχολή
Hippocrates, Oeuvres Complètes (Τα Πλήρη Έργα του Ιπποκράτη), έκδοση Émile Littré, τόμος 9, Paris, 1861, σελίδες 334-335
Ιπποκράτης Περί Αέρων, Υδάτων, Τόπων
Dictionary of Latin proverbs
Benjamin Franklin (1706-1790 :Poor Richard’s Almanack in 1735.
Desiderius Erasmus: Adagiorum Collectanea)
photo Anestiev, https://pixabay.com
