Η συνέχεια του άρθρου
Η περίπτωση της Φιλαινίδος συνιστά πράγματι μια άξια προσοχής περίπτωση, τόσο από την πλευρά της φιλολογίας, όσο και από την άποψη της κοινωνιολογικής θεώρησης του έρωτα στον αρχαίο κόσμο, των κωδίκων ηθικής που διαμορφώνουν τα ερωτικά ήθη και των διαχωριστικών γραμμών μεταξύ ηθικού και μη ηθικού. Επειδή πολλά λέγονται και γράφονται-χωρίς σοβαρή έρευνα και χωρίς την αναγκαία ερμηνεία του ερωτικού φαινομένου, σε συνάρτηση με την κοινωνικο-πολιτική και πολιτισμική πραγματικότητα της εποχής-, σε μια επιφανειακή και επιπόλαια θεώρηση της ερωτικής κουλτούρας στον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό, που άκριτα και με αναχρονιστικές συγκρίσεις τροφοδοτούν το σύγχρονο αφιλοσόφητο ερωτικό πεδίο του πολιτισμού μας, θα πρέπει να υπογραμμίσουμε τα εξής: Η έννοια του έρωτα στις πολλαπλές εννοιολογικές της εκδοχές, υπείκει σε ηθικούς κανόνες και οριοθετήσεις, που ασκούν παιδαγωγία. Όπως επίσης, και σε μια τελεολογία συνυφασμένη με τις γενικότερες κοινωνικές αξίες τoυ αρχαίου ελληνικού πολιτισμού. Ως φιλοσοφική προτεραιότητα τίθεται η τιθάσευση των βασικών ενστίκτων και της ερωτικής ορμής μέσ’από τις προτεραιότητες του ορθού λόγου και της υπόταξης του ατόμου στο αιτούμενο πάντοτε μέτρο.
Η σεξουαλική ηθική είναι ένα πεδίο, στο οποίο δοκιμάζεται συνεχώς το άτομο με στόχο, φιλοσοφικά προσδιορισμένο, να εξισορροπήσει την άσκηση της ατομικής του ελευθερίας, τις μορφές εξουσίας του και την ανακάλυψη της αλήθειας (έρως της αληθείας). Κι αυτή είναι και η μεγάλη διαφοροποίηση στην άσκηση της ερωτικής ζωής-και της αισθητικής αντίληψης της ζωής- σήμερα, που εσωτερικεύεται ως μια βιολογική, ηδονιστική διαδικασία, αποκομμένη από τις ψυχικές, λογικές, ηθικές-τις φιλοσοφικές της συνιστώσες. Αλλά χωρίς φιλοσοφία ζωής, quo vadimus?
Δρ. Παρασκευή Κοψιδά-Βρεττού
Πρόεδρος Συνδέσμου Φιλολόγων Λευκάδας
H Υπηρέτρια της Ελένης ήταν αυτή που έγραψε το Πρώτο Σεξουαλικό Εγχειρίδιο
Helen’s Serving Girl Wrote the First Greek Sex Manual
Σύμφωνα με το Λεξικό ΣΟΥΔΑ
Απόδοση:
Ἀστυάνασσα, Ἑλένης τῆς Μενελάου θεράπαινα: ἥτις πρώτη τὰς ἐν τῇ συνουσίᾳ κατακλίσεις εὗρε καὶ ἔγραψε περὶ σχημάτων συνουσιαστικῶν: ἣν ὕστερον παρεζήλωσαν Φιλαινὶς καὶ Ἐλεφαντίνη, αἱ τὰ τοιαῦτα ἐξορχησάμεναι ἀσελγήματα.
Στα Αγγλικά
Astuanassa: A handmaid of Helen, Menelaos’ wife. She first discovered positions for intercourse and wrote On Sexual Positions. Philainis and Elephantinê rivaled her in this later—they were women who danced out these sorts of wanton acts.
Suda, Lexicon (9010: 001)
“Suidae lexicon, 4 vols.”, Ed. Adler, A.
Leipzig: Teubner, 1.1:1928; 1.2:1931; 1.3:1933; 1.4:1935, Repr. 1.1:1971; 1.2:1967; 1.3:1967; 1.4:1971; Lexicographi Graeci 1.1–1.4.
Alphabetic letter alpha, entry 4261, line 3
Ἀστυάνασσα,> Ἑλένης τῆς Μενελάου θεράπαινα· ἥτις πρώτη
τὰς ἐν τῇ συνουσίᾳ κατακλίσεις εὗρε καὶ ἔγραψε περὶ σχημάτων
συνουσιαστικῶν· ἣν ὕστερον παρεζήλωσαν Φιλαινὶς καὶ Ἐλεφαντίνη, αἱ
τὰ τοιαῦτα ἐξορχησάμεναι ἀσελγήματα.
Σχόλιο Δημήτρη Συμεωνίδη
Η Δρ. Παρασκευή Κοψιδά-Βρεττού αναφέρει ότι η Φιλαινίς ήταν αυτή που έγραψε το πρώτο εγχειρίδιο σεξουαλικής αγωγής στην ευρωπαϊκή γραμματεία όμως κάνει λάθος. Γιατί αν είχε ανατρέξει στο Λεξικό ΣΟΥΔΑ θα διαπίστωνε ότι η Θεράπαινα της Ελένης ΑΣΤΥΑΝΑΣΣΑ ήταν η πρώτη που έγραψε περί Αφροδισίων και μετά η Φιλαινίς και Ελεφαντίνη.Αυτά έγραψε ο Πολυκράτης για να λοιδορήσει την Φιλαινίδα Όμως η ταφική επιγραφή σύμφωνα με την (ΠΑΛΑΤΙΝΗ ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ 7,345) αποδεικνύει την ενοχή του Πολυκράτη.
(Εγώ η Φιλαινίδα στον κόσμο κακοφημισμένη/εδώ κοιμούμαι στα βαθιά τα γηρατειά μου./Ναύτη απερίσκεπτα που περνάς τον κάβο/μη με χλευάζεις και περιγελάς και μη με κοροϊδεύεις./Μα το θεό και τα παιδιά μου που ‘ναι τα στον κάτω κόσμο/ακόλαστη δεν ήμουνα ούτε κοινή γυναίκα./ Ο Πολυκράτης ο παμπόνηρος και τη γενιά Αθηναίος/ έγραψε ό,τι έγραψε ο κακόγλωσσος, μα εγώ δεν έχω ιδέα.
Αρχαίες Πηγές:
Athenaeus Soph., Deipnosophistae (0008: 001)
“Athenaei Naucratitae deipnosophistarum libri xv, 3 vols.”, Ed. Kaibel, G.
Leipzig: Teubner, 1–2:1887; 3:1890, Repr. 1–2:1965; 3:1966.
Book 5, Kaibel paragraph 63, line 26
τοι-
αῦτα γὰρ ποιεῖ αὐτὸν παραγγέλματα τῇ Θεοδότῃ λέ-
γοντα, ἃ οὔτε Νικὼ ἡ Σαμία ἢ Καλλιστράτη ἡ Λε-
σβία ἢ Φιλαινὶς ἡ Λευκαδία, ἀλλ’ οὐδὲ ὁ Ἀθηναῖος
Πυθόνικος συνεωράκασιν πόθων θέλγητρα· οὗτοι γὰρ
περὶ ταῦτα ἠσχόληντο περιττῶς
Pseudo-Lucianus Soph., Amores (0061: 002)
“Lucian, vol. 8”, Ed. Macleod, M.D.
Cambridge, Mass.: Harvard University Press, 1967.
Section 28, line 13
πᾶσα δ’
ἡμῶν ἡ γυναικωνῖτις ἔστω Φιλαινὶς ἀνδρογύνους
ἔρωτας ἀσχημονοῦσα.
Scholia In Lucianum, Scholia in Lucianum (scholia vetera et recentiora Arethae) (5029: 001)
“Scholia in Lucianum”, Ed. Rabe, H.
Leipzig: Teubner, 1906, Repr. 1971.
Lucianic work 49, section 28, line 1
~ ⌈U⌉
– ] ὅτι ὁ Σωκράτης δύσμορφος ἦν τοσοῦτον, ὥστε τὸ κατ’
ἐκεῖνο καιροῦ μὴ εἶναί τινα τοιοῦτον. ~ C
<Φιλαινίς>] ταύτην τὴν Φιλαινίδα φησίν, ἣν Φιλοκράτης ὁ
Ἀθηναῖος κωμῳδιοποιὸς ἐξεπόμπευσεν ὡς ἑταιρίστριαν καὶ
τριβάδα.
Anthologia Graeca, Anthologia Graeca
Book 7, epigram 345, line 1
<ΑΙΣΧΡΙΩΝΟΣ>
7.345.1
Ἐγὼ Φιλαινὶς ἡ ‘πίβωτος ἀνθρώποις
ἐνταῦθα γήρᾳ τῷ μακρῷ κεκοίμημαι.
μή μ’, ὦ μάταιε ναῦτα, τὴν ἄκραν κάμπτων
χλεύην τε ποιεῦ καὶ γέλωτα καὶ λάσθην.
7.345.5
οὐ γάρ, μὰ τὸν Ζῆν’, οὐ μὰ τοὺς κάτω κούρους,
οὐκ ἦν ἐς ἄνδρας μάχλος οὐδὲ δημώδης·
Πολυκράτης δὲ τὴν γενὴν Ἀθηναῖος,
λόγων τι παιπάλημα καὶ κακὴ γλῶσσα,
ἔγραψεν, οἷ’ ἔγραψ’· ἐγὼ γὰρ οὐκ οἶδα.
Suda, Lexicon (9010: 001)
“Suidae lexicon, 4 vols.”, Ed. Adler, A.
Leipzig: Teubner, 1.1:1928; 1.2:1931; 1.3:1933; 1.4:1935, Repr. 1.1:1971; 1.2:1967; 1.3:1967; 1.4:1971; Lexicographi Graeci 1.1–1.4.
Alphabetic letter alpha, entry 4261, line 3
Ἀστυάνασσα,> Ἑλένης τῆς Μενελάου θεράπαινα· ἥτις πρώτη
τὰς ἐν τῇ συνουσίᾳ κατακλίσεις εὗρε καὶ ἔγραψε περὶ σχημάτων
συνουσιαστικῶν· ἣν ὕστερον παρεζήλωσαν Φιλαινὶς καὶ Ἐλεφαντίνη, αἱ
τὰ τοιαῦτα ἐξορχησάμεναι ἀσελγήματα.
Codex Palatinus 23 p. 88
τὸν σιγῶντα, Φιλαινί, συνίστορα τῶν ἀλαλήτων
λύχνον ἐλαιηρῆς ἐκμεθύσασα δρόσου,
ἔξιθι: μαρτυρίην γὰρ Ἔρως μόνος οὐκ ἐφίλησεν
ἔμπνουν καὶ πηκτὴν κλεῖε, Φιλαινί, θύρην.
καὶ σύ, φίλη Ξανθώ, με: σὺ δ᾽, ὦ φιλεράστρια κοίτη,
ἤδη τῆς Παφίης ἴσθι τὰ λειπόμενα.
— Paton edition
Codex Palatinus 23 p. 105
Μικκὴ καὶ μελανεῦσα Φιλαίνιον, ἀλλὰ σελίνων
οὐλοτέρη, καὶ μνοῦ χρῶτα τερεινοτέρη,
καὶ κεστοῦ φωνεῦσα μαγώτερα, καὶ παρέχουσα
πάντα, καὶ αἰτῆσαι πολλάκι φειδομένη:
τοιαύτην στέργοιμι Φιλαίνιον, ἄχρις ἂν εὕρω
ἄλλην, ὦ χρυσέη Κύπρι, τελειοτέρην.
— Paton edition
Codex Palatinus 23 p. 104
εἰς Φιλέννιον ἑταίραν ἔπαινος θαυμάσιος
Codex Palatinus 23 p. 106
τί στυγνή; τί ταῦτα κόμης εἰκαῖα, Φιλαινί,
σκύλματα, καὶ νοτερῶν σύγχυσις ὀμματίων;
μὴ τὸν ἐραστὴν εἶδες ἔχονθ᾽ ὑποκόλπιον ἄλλην;
εἶπον ἐμοί: λύπης φάρμακ᾽ ἐπιστάμεθα.
δακρύεις, οὐ φὴς δέ: μάτην ἀρνεῖσθ᾽ ἐπιβάλλῃ:
ὀφθαλμοὶ γλώσσης ἀξιοπιστότεροι.
— Paton edition
Codex Palatinus 23 p. 115
μή με δόκει πιθανοῖς ἀπατᾷν δάκρυσσι, Φιλαινί.
οἶδα: φιλεῖς γὰρ ὅλως οὐδένα μεῖζον ἐμοῦ,
τοῦτον ὅσον παρ᾽ ἐμοὶ κέκλισαι χρόνον εἰ δ᾽ ἕτερός σε
εἶχε, φιλεῖν ἂν ἔφης μεῖζον ἐκεῖνον ἐμοῦ.
— Paton edition
Codex Palatinus 23 p. 110
ἡ λαμυρὴ μ᾽ ἔτρωσε Φιλαίνιον εἰ δὲ τὸ τραῦμα
μὴ σαφές, ἀλλ᾽ ὁ πόνος δύεται εἰς ὄνυχα.
οἴχομ᾽, Ἔρωτες, ὄλωλα, διοίχομαι: εἰς γὰρ ἑταίραν
νυστάζων ἐπέβην, οἶδ᾽, ἔθιγον τ᾽ Ἀίδα.
— Paton edition
Πηγές:
Ανδρέα Λεντάκη: 500 ποιήματα από την Παλατινή Ανθολογία
Anthologia Graeca
Δρ. Παρασκευή Κοψιδά-Βρεττού-Πρόεδρος Συνδέσμου Φιλολόγων Λευκάδα: Φιλαινίς η Λευκαδία και η κουλτούρα του έρωτα
Πάπυροι της Οξυρρύγχου
