Σε κάθε γειτονιά, σε κάθε πάρκο, θα δεις ανθρώπους που περπατούν με σκυλιά, τα φροντίζουν με προσήλωση, τους μιλούν με τρυφερότητα, τους απευθύνονται σαν να είναι φίλοι τους και ίσως, όντως, αυτό να είναι. Και όμως, οι ίδιοι αυτοί άνθρωποι μπορεί να μην προσφέρουν ούτε ένα βλέμμα κατανόησης στον ηλικιωμένο που κάθεται μόνος του στο παγκάκι, στον μετανάστη που ζητά βοήθεια, ή στον συγγενή τους που ασφυκτιά από συναισθηματική εγκατάλειψη.
Το ερώτημα προκύπτει αναπόφευκτα: πώς γίνεται να δείχνουμε τόση φροντίδα σε ένα ζώο, και να αδιαφορούμε για τον ίδιο τον συνάνθρωπο;
Η απάντηση ίσως δεν είναι τόσο αθώα όσο θα θέλαμε. Κρύβεται στον τρόπο που ορισμένοι βλέπουν τον σκύλο όχι ως αυτόνομο ον, αλλά ως απόλυτη αντανάκλαση της κυριαρχίας τους. Ο σκύλος υπακούει. Δεν φέρνει αντίρρηση. Δεν σου λέει ποτέ ότι έκανες λάθος. Δεν απαιτεί συναισθηματική ωριμότητα ή ενδοσκόπηση. Και πάνω από όλα, δεν σε απορρίπτει. Είναι ο ιδανικός δέκτης για κάποιον που επιθυμεί να νιώσει καλός, να νιώσει αφεντικό που δίνει διαταγές, χωρίς να υποστεί τη δοκιμασία της αυθεντικής ανθρώπινης σχέσης, με όλη τη δυσκολία, την πολυπλοκότητα και την αμοιβαιότητα που αυτή συνεπάγεται.
Ο σκύλος γίνεται λοιπόν το ιδανικό αντικείμενο για τον εγωισμό του ανθρώπου. Τον ντύνεις, τον ταΐζεις, του βάζεις όνομα, τον εκπαιδεύεις, του επιβάλλεις ρουτίνες. Νιώθεις ανώτερος όχι επειδή είσαι ανώτερος, αλλά επειδή το πλάσμα απέναντί σου δεν σου ζητά ποτέ να αποδείξεις ποιος είσαι. Αντίθετα, σε δέχεται χωρίς όρους. Πολλές φορές, λοιπόν, η «αγάπη» προς το σκυλί είναι μια μορφή αγάπης προς τον ίδιο τον εαυτό, έναν εαυτό που έχει ανάγκη να νιώσει αποδεκτός, σημαντικός, κυρίαρχος.
Το πρόβλημα δεν έγκειται στο να αγαπάς ένα ζώο· αυτό είναι φυσικό και ανθρώπινο. Το πρόβλημα ξεκινά όταν η φροντίδα προς ένα ζώο λειτουργεί ως άλλοθι για την αποτυχία να φροντίσεις τον συνάνθρωπό σου. Όταν χτίζεις έναν ψευδοανθρωπισμό γύρω από την αγάπη για τα σκυλιά, αγνοώντας ή ακόμη και περιφρονώντας τις ανθρώπινες ανάγκες δίπλα σου, τότε αυτό δεν είναι φιλοζωία, είναι απόδραση.
Πίσω από το προσωπείο της ευαισθησίας, συχνά κρύβεται μια βαθιά αδιαφορία για την αληθινή επικοινωνία. Ο άνθρωπος τρομάζει μπροστά στον άλλον άνθρωπο, γιατί αυτός μπορεί να καθρεφτίσει τα σκοτεινά του κομμάτια. Ο σκύλος όχι. Δεν θα σε κρίνει, δεν θα σου ζητήσει εξηγήσεις για τα λάθη σου, δεν θα σου ανταποδώσει αδιαφορία με αδιαφορία. Ο άνθρωπος, όμως, έχει απαιτήσεις: θέλει δικαιοσύνη, ειλικρίνεια, ισοτιμία. Πολλοί δεν είναι διατεθειμένοι να του τα δώσουν.
Αυτή η επιλεκτική ευαισθησία αποκαλύπτει μια σκληρή αλήθεια. Η στοργή δεν είναι πάντα ανιδιοτελής. Μπορεί να είναι υπολογισμένη, βολική, ασφαλής. Η φροντίδα προς τον σκύλο γίνεται μέσο αυτοεπιβεβαίωσης: «είμαι καλός άνθρωπος γιατί αγαπάω το σκυλί μου», χωρίς να χρειάζεται να αντιμετωπίσει κανείς το βάρος της αληθινής ηθικής συνείδησης που θα του επέβαλε να φερθεί ανθρώπινα και προς τους ανθρώπους.
Δεν μιλάμε εδώ για όλους τους φιλόζωους. Υπάρχουν άνθρωποι που αγαπούν τα ζώα και παράλληλα είναι γεμάτοι κατανόηση για τον άνθρωπο. Όμως, όταν η φροντίδα για ένα πλάσμα χωρίς φωνή γίνεται πρόσχημα για τη σιωπή απέναντι σε όσους έχουν φωνή και ζητούν κάτι περισσότερο από ένα χάδι, τότε έχουμε να κάνουμε με ένα κοινωνικό φαινόμενο που αξίζει να μας ανησυχήσει. Ίσως γιατί τελικά, η αγάπη προς το σκυλί είναι πιο εύκολη από την αγάπη προς τον συνάνθρωπο. Μα η ευκολία δεν είναι ποτέ το μέτρο της ηθικής.
photo bublikhaus, Image license by freepik.com
