Η συνέχεια του άρθρου
Ο Αριστοτέλης (384 π.Χ.–322 π.Χ.)
Ο Αριστοτέλης γεννήθηκε στα Στάγειρα της Χαλκιδικής το 384 π.Χ. και πέθανε το 322 π.Χ. Το 367 π.Χ. σε ηλικία δεκαεφτά ετών ο Αριστοτέλης μετέβη στην Αθήνα και εισήλθε στην Ακαδημία του Πλάτωνος. Όταν τον Μάιο του 347 π.Χ. πέθανε ο Πλάτων σε ηλικία ογδόντα ετών, ο Αριστοτέλης εγκατέλειψε και την Ακαδημία και την Αθήνα. Τη διεύθυνση της σχολής του Πλάτωνος ανέλαβε ο Σπεύσιππος, ανιψιός του Πλάτωνος από την αδελφή του. Με πρόσκληση του φίλου του Ερμία, τυράννου του Αταρνέα, ο Αριστοτέλης εγκαταστάθηκε στην Άσσο της Μικράς Ασίας. Στη Μυτιλήνη, όπου εγκαταστάθηκε λίγο αργότερα, ο Αριστοτέλης είχε την ευκαιρία να γνωρίσει τον Θεόφραστο, τον πιο πιστό μαθητή του. Το 342 π.Χ., μετά από πρόσκληση του βασιλιά Φιλίππου της Μακεδονίας, πήγε στην αυλή της Πέλλας και ανέλαβε την αγωγή του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Το 335 π.Χ. επέστρεψε στην Αθήνα, όπου ίδρυσε το Λύκειο. Το 323 π.Χ. αναγκάστηκε να καταφύγει στην Χαλκίδα, όπου και πέθανε τον επόμενο χρόνο.
Κατά τον Αριστοτέλη η αρετή συνίσταται στη μεσότητα, στην επιλογή δηλαδή της μέσης οδού και στην αποφυγή των άκρων. Συγχρόνως όμως, η αρετή είναι και κάτι το απόλυτο, διότι δεν επιδέχεται την υπερβολή ή την έλλειψη. Η ανδρεία π.χ. είναι μια απόλυτος αξία μεταξύ μιας ελλείψεως, που είναι η δειλία και μιας υπερβολής, που είναι η θρασύτητα. Ο Αριστοτέλης διέκρινε ακόμα τις ηθικές αρετές που αναφέρονται στην πρακτική ενεργητικότητα του ανθρώπου και τις διανοητικές αρετές που αναφέρονται στην ενεργητικότητα του νου και του λόγου. Ηθικές αρετές είναι η ανδρεία, η σωφροσύνη, η μεγαλοψυχία, η πραότης, ενώ διανοητικές αρετές είναι η σοφία, η σύνεση και η φρόνηση. Κατά τον Αριστοτέλη η καλλιέργεια των ηθικών αρετών οδηγεί στην άσκηση των διανοητικών αρετών και του θείου νου, ο οποίος τελικά παρέχει στον άνθρωπο τη δυνατότητα να πραγματώνει την ευδαιμονία.
Ο Αριστοτέλης στο έργο του Πολιτικά υποστήριζε ότι κάθε πολιτεία επιδιώκει για το σύνολο των μελών της το μέγιστο αγαθό, το οποίο είναι το ευ ζην και η ευδαιμονία. Οι πολιτικές αξίες κατά τον Αριστοτέλη είναι η δικαιοσύνη, η ευνομία, το ευ ζην, η αξιοκρατία, η ευημερία, η πολεμική αρετή, η διορατικότης και η ειρήνη.
Ο Επίκουρος (341 π.Χ.–270 π.Χ.)
Ο Επίκουρος (341–270 π.Χ.), γιος του Νεοκλή και της Χαιρεστράτης, γεννήθηκε στη Σάμο, όπου είχε εγκατασταθεί ο πατέρας του ως Αθηναίος κληρούχος. Σε ηλικία δεκαοχτώ ετών ήρθε στην Αθήνα, όταν διευθυντής της Ακαδημίας ήταν ο Ξενοκράτης, ενώ ο Αριστοτέλης διέμενε στη Χαλκίδα. Μετά τον θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου και την εκδίωξη των Αθηναίων κληρούχων από τον Περδίκα πήγε στην Κολοφώνα. Αφού παρέμεινε εκεί για ένα διάστημα, επέστρεψε πάλι στην Αθήνα, όπου ίδρυσε δική του σχολή, τον Κήπο, όπου οι μαθητές του ζούσαν με απλό και λιτό τρόπο. Διακρίθηκε για την ευγνωμοσύνη προς τους γονείς του, την αγαθοεργία προς τους αδελφούς του, την πραότητα προς τους δούλους του, την ευσέβεια προς τους θεούς και τη φιλοπατρία του.
Η επικούρεια φιλοσοφία
Βασικές αρχές της επικούρειας φιλοσοφίας αποτυπώνονται στα παρακάτω κείμενα:
Φιλοσοφία και καθημερινή ζωή
Όσο είναι κανείς νέος ας μην αναβάλλει για το μέλλον τη φιλοσοφία, μα κι όταν γεράσει ας μην βαριέται να φιλοσοφεί. Γιατί για κανέναν δεν είναι ποτέ νωρίς και ποτέ αργά για ότι έχει να κάνει με την υγεία της ψυχής του. Κι όποιος λέει πως δεν ήρθε ακόμα η ώρα για φιλοσοφία ή ότι πέρασε πια ο καιρός, μοιάζει με άνθρωπο που λέει πως δεν είναι ώρα τώρα για την ευτυχία ή πως δεν έμεινε πια καιρός γι’ αυτήν. Πρέπει λοιπόν να φιλοσοφεί και ο γέρος και ο νέος: o ένας καθώς γερνά, να νιώθει νέος μες στα αγαθά που του προσφέρει η χάρη των περασμένων· ενώ ο άλλος, αν και νέος, να είναι συνάμα και ώριμος, αφού δεν θα ’χει αγωνία για το αύριο.
Αυτάρκεια και ελευθερία
Η αυτάρκεια είναι ο μεγαλύτερος πλούτος.
Ο σοφός, ακόμα κι όταν περιοριστεί στα απαραίτητα, ξέρει περισσότερο να δίνει παρά να παίρνει· τέτοιο θησαυρό αυτάρκειας έχει ανακαλύψει.
Η ευτυχία και η επιθυμία. H φρόνηση
Πρέπει να ’χουμε κατά νου ότι από τις Επιθυμίες άλλες είναι φυσικές και άλλες μάταιες. Από τις φυσικές, πάλι άλλες είναι αναγκαίες κι άλλες απλώς φυσικές. Τέλος, ορισμένες από τις αναγκαίες επιθυμίες μας είναι δεμένες με την ευδαιμονία μας, άλλες με την ευεξία του σώματος μας κι άλλες με την ίδια μας την επιβίωση. Αν τα μελετήσουμε αυτά χωρίς ψευδαισθήσεις, θα είμαστε σε θέση να ανάγουμε κάθε επιλογή και κάθε αποφυγή μας στην υγεία του σώματος και στην γαλήνη της ψυχής, μιας και αυτά είναι ότι έχει να σου προσφέρει μια ευτυχισμένη ζωή…
Είναι αδύνατο να ζήσεις χαρούμενα, αν η ζωή σου δεν έχει φρόνηση, ομορφιά και δικαιοσύνη· και είναι αδύνατο να’ χει η ζωή σου ομορφιά, δικαιοσύνη και φρόνηση, αν δεν έχει και χαρά. Όποιος δεν τα διαθέτει αυτά δεν μπορεί να ζει ευτυχισμένα.
Περί ηδονής
Η αταραξία της ψυχής και η απονία του σώματος είναι στατικές (καταστασιακές) ηδονές· ενώ η χαρά και η ευφροσύνη είναι ενεργές ηδονές που τις βρίσκει κανείς εν κινήσει (κινητικές).
Κοινωνία. Η αδικία και το δίκαιο
Ο δίκαιος είναι ο πιο ατάραχος άνθρωπος· ενώ ο άδικος ζει γεμάτος ταραχή.
Η φιλία
Φίλος δεν είναι ούτε όποιος επιδιώκει διαρκώς το όφελος από μια φιλία ούτε εκείνος που ποτέ δεν συνδέει το όφελος με τη φιλία· ο ένας καπηλεύεται με ανταλλάγματα την χάρη της φιλίας, ενώ ο άλλος ξεκόβει κάθε ελπίδα για το μέλλον.
Μη σε απασχολεί τι τρως και τι πίνεις, αλλά με ποιους τρως και πίνεις.
Να μην επιδοκιμάζεις ούτε τους πολύ εύκολους στη φιλίες ούτε τους πολύ διστακτικούς· θα πρέπει ωστόσο να τολμάς να διακινδυνεύεις για χάρη της φιλίας.
Η γυναίκα σου περισσότερο πρέπει να σε σέβεται κι όχι να σε φοβάται. Δεν την πήρες για υπηρέτρια αλλά για σύντροφο στη ζωή.
[1] Ι. Φίκα, Τέχνη και πολιτισμός του αρχαίου κόσμου, Αθήνα, Καρακώτσογλου, 2005.
[2] Π. Βαλαβάνη, Ιερά και αγώνες στην αρχαία Ελλάδα, Αθήνα, Καπόν, 2004.
[3] Ε. Αλεξίου, Πλουτάρχου Παράλληλοι Βίοι, Θεσσαλονίκη, University Studio Press, 2007, σσ. 187-188.
[4] Γκ. Φ. Χέγκελ, Φιλοσοφία της Ιστορίας, Αθήνα, Αναγνωστίδης, σ. 264.
[5] Γκ. Φ. Χέγκελ, Φιλοσοφία της Ιστορίας, Αθήνα, Αναγνωστίδης, σσ. 265-266.
photo Lehuaman, https://pixabay.com
