Γιατί η Αθήνα χρειάζεται ισχυρές θέσεις και συμμαχίες ώστε να διαχειριστεί τις εξελίξεις με τους δικούς της όρους
Η εμπειρία δεκαετιών έχει δείξει ότι στις μεγάλες ελληνοτουρκικές εντάσεις, οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι ο παράγοντας που αναλαμβάνει συχνά πρωταγωνιστικό ρόλο στην αποκλιμάκωση. Από την Κύπρο το 1964 μέχρι τα Ίμια το 1996 και τα γεγονότα του 2020, η αμερικανική παρουσία έχει λειτουργήσει ως καταλύτης για την αποφυγή ανεξέλεγκτης κλιμάκωσης. Για την Ελλάδα, αυτό συνεπάγεται την ανάγκη να προσέρχεται σε κάθε διεθνή διαδικασία με ισχυρά ερείσματα και σαφές στρατηγικό σχέδιο, ώστε οι όποιες πρωτοβουλίες να λαμβάνουν υπόψη τα ζωτικά της συμφέροντα.
Η απάντηση δεν βρίσκεται μόνο στη διαχείριση μιας κρίσης όταν αυτή εκδηλωθεί, αλλά κυρίως στην πρόληψή της. Η λεγόμενη «προληπτική διπλωματία» δεν είναι απλώς μια ακαδημαϊκή έννοια, αλλά το θεμέλιο για να μη φτάσει η χώρα σε διαπραγματεύσεις υπό πίεση και σε συνθήκες περιορισμένου χρόνου.
Η λογική της Ουάσιγκτον
Ανεξάρτητα από τον ένοικο του Λευκού Οίκου, η αμερικανική εξωτερική πολιτική στην περιοχή στηρίζεται σε τρεις βασικούς άξονες:
- Διατήρηση της συνοχής της Συμμαχίας – Η Ελλάδα και η Τουρκία είναι μέλη του ΝΑΤΟ, και κάθε ένταση θεωρείται παράγοντας που μπορεί να επηρεάσει την ευρύτερη στρατηγική ισορροπία.
- Αποτροπή κλιμάκωσης που θα εμπλέξει τρίτους – Η Ανατολική Μεσόγειος είναι χώρος σύνθετων γεωπολιτικών ισορροπιών, όπου η σταθερότητα αποτελεί προτεραιότητα.
- Στήριξη ενεργειακής και οικονομικής συνεργασίας – Από αγωγούς έως θαλάσσιες μεταφορές, η ασφάλεια και η συνεργασία εξυπηρετούν κοινά συμφέροντα.
Σε αυτό το πλαίσιο, η αμερικανική διαμεσολάβηση αξιοποιεί ένα μίγμα πολιτικών και διπλωματικών εργαλείων, που συνδυάζει την επίκληση του διεθνούς δικαίου με την αναζήτηση ρεαλιστικών λύσεων, ικανών να γίνουν αποδεκτές και από τις δύο πλευρές. Όποιος προσέρχεται σε μια τέτοια διαδικασία χωρίς προετοιμασία, περιορίζει την ικανότητά του να επηρεάσει την τελική έκβαση.
Η σημασία των συμμαχιών πριν από την κρίση
Η Ελλάδα έχει ενισχύσει σημαντικά το δίκτυο των συμμαχιών της τα τελευταία χρόνια. Η τριμερής με Κύπρο – Ισραήλ, οι στρατηγικές συμφωνίες με την Αίγυπτο, η αμυντική συνεργασία με τη Γαλλία και οι σχέσεις με τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα είναι παραδείγματα που πρέπει να αξιοποιούνται προληπτικά.
Προληπτική διπλωματία σημαίνει ότι πριν εμφανιστεί μια κρίση, οι σύμμαχοι έχουν ήδη διαμορφώσει ξεκάθαρη εικόνα για τις ελληνικές θέσεις και είναι έτοιμοι να στηρίξουν, όχι μόνο με δηλώσεις, αλλά και με πρακτικές κινήσεις – από κοινές πρωτοβουλίες μέχρι συντονισμένες τοποθετήσεις σε διεθνή φόρα.
Η τουρκολιβυκή διάσταση
Στην εξίσωση της προληπτικής στρατηγικής εντάσσεται πλέον και το μέτωπο της Λιβύης. Από την υπογραφή του τουρκολιβυκού μνημονίου το 2019, η κυβέρνηση του Αμπντουλχαμίντ Ντμπέιμπα στην Τρίπολη έχει εδραιώσει μια στενή στρατηγική σχέση με την Άγκυρα, παρέχοντας στήριξη στα τουρκικά σχέδια για θαλάσσιες ζώνες που αμφισβητούν τα ελληνικά κυριαρχικά δικαιώματα. Οι πρόσφατες εντάσεις στο μεταναστευτικό, με αυξημένες ροές από τη λιβυκή ακτή, δημιουργούν την αίσθηση ότι η Τρίπολη μπορεί να χρησιμοποιεί αυτό το ζήτημα και ως διαπραγματευτικό χαρτί.
Στον αντίποδα, η Ανατολική Λιβύη υπό τον στρατάρχη Χαλίφα Χαφτάρ, αν και δεν ελέγχει το σύνολο της χώρας, έχει διατηρήσει πιο ανοικτούς διαύλους επικοινωνίας με την Ελλάδα και έχει εκφράσει θέσεις που ευθυγραμμίζονται περισσότερο με το διεθνές δίκαιο της θάλασσας. Ωστόσο, η λιβυκή πολιτική σκηνή παραμένει κατακερματισμένη και οι ισορροπίες μεταβάλλονται γρήγορα.
Για την Αθήνα, η πρόκληση είναι να επενδύσει σε σταθερές και αμοιβαία επωφελείς σχέσεις με όλους τους παράγοντες που μπορούν να συμβάλουν σε μια μελλοντική διευθέτηση, χωρίς να εγκλωβιστεί σε μονομερείς στηρίξεις που ενδέχεται να χάσουν την αξία τους αν αλλάξει το πολιτικό σκηνικό. Η Λιβύη, σε συνδυασμό με τις παραδοσιακές ελληνοτουρκικές διαφορές, υπενθυμίζει ότι η προληπτική διπλωματία πρέπει να καλύπτει όχι μόνο το Αιγαίο, αλλά και το ευρύτερο τόξο της Ανατολικής Μεσογείου.
Η ομογένεια ως παράγοντας επιρροής
Για την ελληνική διασπορά, ειδικά στις ΗΠΑ, η πρόληψη μιας κρίσης έχει πρακτική σημασία. Η ομογένεια διαθέτει πρόσβαση σε κέντρα λήψης αποφάσεων και μπορεί να προωθήσει το μήνυμα ότι η Ελλάδα επιδιώκει την ειρήνη και τη συνεργασία, αλλά είναι έτοιμη να υπερασπιστεί τα δικαιώματά της.
Σε περιόδους που η αμερικανική πολιτική σκηνή είναι στραμμένη σε εκλογές, αυτή η φωνή έχει ακόμα μεγαλύτερη βαρύτητα. Η ενεργή παρουσία σε think tanks, επιτροπές, εκδηλώσεις και συναντήσεις με γερουσιαστές ή βουλευτές μπορεί να ενισχύσει τη θέση της Ελλάδας πριν χρειαστεί η οποιαδήποτε μεσολάβηση.
Η ενεργειακή διάσταση
Η ενεργειακή ασφάλεια είναι σήμερα ένας από τους πιο καθοριστικούς παράγοντες γεωπολιτικής ισχύος. Η Ελλάδα, χάρη στη γεωγραφική της θέση, μπορεί να λειτουργήσει ως πύλη τροφοδοσίας της Ευρώπης με φυσικό αέριο και ως κόμβος διασύνδεσης Ανατολικής Μεσογείου – Βαλκανίων.
Η συμμετοχή σε στρατηγικά έργα – αγωγούς, τερματικούς σταθμούς LNG, ηλεκτρικές διασυνδέσεις – δημιουργεί ισχυρά αντικίνητρα για οποιαδήποτε ενέργεια που θα μπορούσε να αποσταθεροποιήσει τη χώρα. Όσο πιο κεντρικός είναι ο ρόλος της Ελλάδας σε αυτά τα δίκτυα, τόσο μεγαλύτερη η διαπραγματευτική της ισχύς.
Πώς αποφεύγεται ο εγκλωβισμός
Η αποφυγή μιας διαπραγμάτευσης υπό δυσμενείς όρους απαιτεί:
- Καθορισμένες εθνικές θέσεις, γνωστές και σε συμμάχους και σε αντιπάλους.
- Εναλλακτικά διπλωματικά στηρίγματα, ώστε να υπάρχει ευελιξία και περιθώριο κινήσεων.
- Διεθνή επικοινωνιακή στρατηγική που να στηρίζει σταθερά την ελληνική οπτική.
Η προληπτική διπλωματία ενσωματώνει όλα αυτά και διασφαλίζει ότι η Ελλάδα παραμένει ενεργός διαμορφωτής των εξελίξεων, όχι παθητικός αποδέκτης τους.
Το μήνυμα προς το φθινόπωρο
Με τις γεωπολιτικές προκλήσεις να παραμένουν υψηλές, η κυβέρνηση καλείται να κινηθεί με σχέδιο, συνδυάζοντας αποτροπή και διάθεση διαλόγου, ώστε να αποφύγει καταστάσεις που θα περιορίσουν τα περιθώρια επιλογών.
Η προληπτική διπλωματία, στηριγμένη σε συμμαχίες, εθνική ενότητα και ενεργό ρόλο της ομογένειας, αποτελεί την καλύτερη εγγύηση ότι οι εξελίξεις στα ελληνοτουρκικά θα καθοριστούν μέσα από διαδικασίες που θα σέβονται το διεθνές δίκαιο και θα εξυπηρετούν τα μακροπρόθεσμα ελληνικά συμφέροντα.
photo by hugo_petitjean, https://pixabay.com
