Το αίσθημα του ανήκειν είναι μία από τις αρχαιότερες ανθρώπινες ανάγκες. Πολύ πριν από την δημιουργία κρατών, διαβατηρίων, ή υπάρξεως συνόρων, οι άνθρωποι συγκεντρώνονταν γύρω από τα τζάκια, μοιράζονταν ιστορίες, και χάρασσαν αόρατους κύκλους γύρω από όσους αποκαλούσαν «δικούς τους». Ο πολιτισμός προχώρησε, μα το αρχέγονο εκείνο ένστικτο παρέμεινε: η λαχτάρα να μας αναγνωρίζει ο τόπος όπου ζούμε.
Για όσους γεννηθήκαμε μέσα σε οικογένειες μεταναστών, αυτή η λαχτάρα συναντά ένα παράδοξο εμπόδιο. Γεννήθηκα στην Αυστραλία. Η ζωή μου απλώθηκε κάτω από τον ίδιο ουρανό, στις ίδιες γειτονιές, στις ίδιες σχολικές αυλές με όλους τους άλλους. Κι όμως, μια ερώτηση —ήπια στον τόνο, μα κοφτερή στην πρόθεση—με ακολουθεί σαν σκιά:
«Από πού είσαι;»
«Όχι… από πού είσαι πραγματικά;»
Όταν απαντώ «Από την Αυστραλία», κάτι αλλάζει στο βλέμμα του άλλου. Ένα μικρό τράβηγμα των φρυδιών, μια δυσαρέσκεια, σαν να κρύβω ένα μυστικό που οφείλω να αποκαλύψω. Επιμένουν. Ψάχνουν για μια εξήγηση που θα ταιριάξει στις προσδοκίες τους.
«Είμαστε Αυστραλοί», λένε τελικά,
και η άρρητη φράση σέρνεται πίσω της σαν καπνός: Αλλά εσύ δεν είσαι.
Αυτή η στιγμή φαίνεται ασήμαντη σε όσους δεν την έχουν βιώσει ποτέ. Για αυτούς, είναι μια ακίνδυνη περιέργεια. Αλλά για όσους από εμάς το δέχονται, καταλήγει σε ένα φιλοσοφικό πλήγμα. Μας λέει ότι η ταυτότητα δεν είναι δική μας για να την διεκδικήσουμε – ότι το να ανήκουμε κάπου είναι μια πύλη που δεν μπορούμε να ανοίξουμε μόνοι μας. Κι έτσι η αίσθηση του ανήκειν γίνεται εύθραυστη, υπό όρους, εκτεθειμένη στην κρίση τρίτων.
Αυτό είναι το αληθινό τραύμα.
Αυτό δεν είναι ένα αυστραλιανό φαινόμενο· είναι ένα παγκόσμιο μοτίβο, αιώνων και ατελείωτα επαναπροσδιοριζόμενο..
Στην Αγγλία, τα παιδιά οικογενειών από την Ινδία, το Πακιστάν, το Μπαγκλαντές, το Αφγανιστάν και την Καραϊβική —που τώρα βρίσκονται στην τρίτη και τέταρτη γενιά— εξακολουθούν να αμφισβητούν την βρετανική τους ταυτότητα. Αν και οι πρόγονοί τους βοήθησαν στην ανοικοδόμηση του έθνους μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, παραμένουν προσκολλημένα σε μια ταυτότητα που η Βρετανία δεν θα τους παραχωρήσει πλήρως. Είναι Βρετανοί εκ γενετής, αλλά ξένοι στην εθνική φαντασία
Στη Γαλλία, απόγονοι βορειοαφρικανικών και δυτικοαφρικανικών οικογενειών μεγαλώνουν αποστηθίζοντας τα ίδια ποιήματα, τραγουδώντας τους ίδιους ύμνους, μαθαίνοντας την ίδια ιστορία — ωστόσο παραμένουν περιορισμένοι στο κοινωνικό περιθώριο, με τη γαλλική τους καταγωγή να εξετάζεται συνεχώς
Στη Γερμανία, τα εγγόνια των μεταναστών εξακολουθούν ακόμη φέρουν την σφραγίδα «Menschen mit Migrationshintergrund» (άτομα με μεταναστευτικό υπόβαθρο), σαν η γέννηση, η γλώσσα, η εκπαίδευση και η αφοσίωση να μην μπορούν να σβήσουν τη λέξη «φιλοξενούμενος».
Στις Ηνωμένες Πολιτείες, οι απόγονοι μεταναστών από τη Λατινική Αμερική, την Ασία, τη Μέση Ανατολή και την Καραϊβική συνεχίζουν να ακούν: «Επιστρέψτε από εκεί που ήρθατε» — ακόμα και όταν το μέρος από το οποίο «ήρθαν» είναι ένα νοσοκομείο στο Λος Άντζελες, το Χιούστον ή τη Νέα Υόρκη.
Σε όλες τις ηπείρους, η αφήγηση επαναλαμβάνεται με παράξενη κανονικότητα: Οι μετανάστες είναι ευπρόσδεκτοι όταν το εργατικό δυναμικό είναι σπάνιο.
Τους απορρίπτουμε όταν η οικονομία αλλάζει.
Τους φοβόμαστε όταν η πολιτική φουντώνει.
Τους κρίνουμε για μια καταγωγή που δεν επέλεξαν και που δεν τους καθορίζει.
Αυτό είναι το παράδοξο του σύγχρονου έθνους-κράτους: διεκδικεί την πολυπολιτισμικότητα ως αρετή, ενώ απαιτεί καθαρότητα προέλευσης· γιορτάζει την ποικιλομορφία ως κουζίνα και φεστιβάλ, αλλά της αντιστέκεται ως ταυτότητα.
Και οι ψυχολογικές επιπτώσεις είναι βαθιές.
Το παιδί στο οποίο λένε ότι δεν ανήκει κάπου αρχίζει να αναζητά σπίτι αλλού. Μερικές φορές το βρίσκει στην κοινότητα, τη δημιουργικότητα ή την πολιτιστική υπερηφάνεια. Αλλά μερικές φορές -όταν η πληγή αφήνεται να καεί- βρίσκει την αίσθηση του ανήκειν στις πιο σκοτεινές γωνιές της ιδεολογίας, όπου ο εξτρεμισμός προσφέρει αυτό που η κοινωνία αρνείται: άνευ όρων αποδοχή.
Ο εξτρεμισμός δεν γεννιέται από τη διαφορετικότητα. Γεννιέται από τον αποκλεισμό.
Από την ήσυχη βία χιλιάδων μικροσκοπικών υπενθυμίσεων ότι η θέση κάποιου στη χώρα του είναι για πάντα υπό διαπραγμάτευση.
Πώς μπορούμε να αποκαλούμε τους εαυτούς μας φωτισμένους όταν προσκολλόμαστε σε ανησυχίες για επώνυμα, χαρακτηριστικά και ιστορίες —
ακόμα και όταν κανένα από αυτά δεν χαρακτηρίζει ένα άτομο ως ξένο;
Το να ανήκεις κάπου δεν είναι πολυτέλεια.
Δεν είναι μια χάρη που του παραχωρείται από την πλειοψηφία. Είναι ένα αναφαίρετο δικαίωμα κάθε ανθρώπου.
Είμαι Αυστραλέζα. Πάντα ήμουν.
Όπως ακριβώς εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο είναι εγγενώς Αμερικανοί, Βρετανοί, Γάλλοι, Γερμανοί – ανεξάρτητα από το αν η κοινωνία το αναγνωρίζει ή όχι.
Τα έθνη μας θα εξελιχθούν μόνο όταν συνειδητοποιήσουμε ότι η ταυτότητα δεν είναι ένας πεπερασμένος πόρος που πρέπει να φυλάσσεται, αλλά ένα κοινό μωσαϊκό που γίνεται πλουσιότερο με κάθε νέο νήμα που υφαίνεται σε αυτό.
Το ερώτημα δεν είναι πλέον πότε θα είμαστε αρκετοί;
Το ερώτημα είναι πότε οι κοινωνίες μας θα ωριμάσουν αρκετά ώστε να αναγνωρίσουν ότι είμαστε ήδη αρκετοί;
photo by Joa70, https://pixabay.com
