Με αυτή την έρευνα, επιδιώκουμε να προσφέρουμε στους αναγνώστες μας έναν συστηματικό και συνοπτικό τρόπο αποτελεσματικής κατανόησης των διεθνών σχέσεων, με αφορμή την εξελισσόμενη κρίση στην Ουκρανία, αλλά και την εξελισσόμενη κρίση στη διεθνή πολιτική οικονομία
Θα προσφέρουμε τόσο πληροφορίες όσο (και μάλιστα κυρίως) έναν τρόπο αναλυτικής και συνθετικής επεξεργασίας των πληροφοριών.
Όταν θέλουμε να κατασκευάσουμε γυαλί, χρειαζόμαστε άμμο, αλλά η άμμος δεν αρκεί. Χρειαζόμαστε και την τέχνη της υαλουργίας, δηλαδή μια σωστή μέθοδο επεξεργασίας της άμμου, για να παράξουμε από αυτήν γυαλί. Κατ’ αναλογία, για να κατανοήσουμε σωστά το διεθνές περιβάλλον και να δράσουμε σωστά μέσα σε αυτό, χρειαζόμαστε σωστές και επαρκείς πληροφορίες, αλλά και μια σωστή μέθοδο επεξεργασίας τους.
Αυτή η έρευνα, θα χωριστεί και θα δημοσιευτεί σε πέντε συνέχειες, ως εξής:
Πρώτο Μέρος: Εθνικισμός και Διεθνές Σύστημα,
Δεύτερο Μέρος: Εθνική Κυριαρχία, Εθνικός Αυτοκαθορισμός και Οικονομικός Εθνικισμός,
Τρίτο Μέρος: Αποσχιστικά Κινήματα και Αλυτρωτισμός,
Τέταρτο Μέρος: Η Αναβίωση του Εθνικισμού μετά από τον Ψυχρό Πόλεμο,
Πέμπτο Μέρος: Παγκοσμιοποίηση, Διεθνής Πολιτική Οικονομία και Παγκόσμια Πολιτική Οικονομία.
Πρώτο Μέρος: Εθνικισμός και Διεθνές Σύστημα
Οι ρίζες της ιστορίας του σύγχρονου εθνικισμού ανάγονται στην Αμερικανική Επανάσταση (1775–1784) και στη Γαλλική Επανάσταση (1789–1799). Στα τέλη του 18ου αιώνα, στην Ευρώπη, είχε εγκαθιδρυθεί ένα διακρατικό σύστημα που είχε αναδυθεί από τους θρησκευτικούς πολέμους που διεξήχθησαν στην Ευρώπη κατά τη διάρκεια του 16ου, του 17ου και των αρχών του 18ου αιώνα. Το ευρωπαϊκό διακρατικό σύστημα που επικράτησε στην Ευρώπη του 18ου αιώνα συνίστατο σε ένα σύστημα κυρίαρχων πριγκίπων των οποίων οι ανταγωνισμοί διατηρούνταν υπό έλεγχο, αφ’ ενός σε νομικό επίπεδο βάσει της αρχής “cuius regio eius religio” (όποιου είναι το βασίλειο, αυτού είναι και η θρησκεία), αφ’ ετέρου σε πολιτικό επίπεδο βάσει της ισορροπίας δυνάμεων, γνωστής και ως Realpolitik.
Με άλλα λόγια, το ευρωπαϊκό διακρατικό σύστημα του 18ου αιώνα σηματοδοτεί τη μετάβαση από ένα πολιτικό σύστημα βασισμένο στον μύθο της θείας κυριαρχίας, με πρωταγωνιστικό θεσμό τη θρησκευτική ελίτ, σε ένα πολιτικό σύστημα βασισμένο στον μύθο της εθνικής ή ακριβέστερα της κρατικής κυριαρχίας, με πρωταγωνιστικό θεσμό τη μοναρχία (επικουρούμενη από τις γραφειοκρατίες της). Αναμφίβολα, αυτή η εξέλιξη είναι αρρήκτως συνδεδεμένη με την εκκοσμίκευση, η οποία όμως επέτεινε την αντίφαση μεταξύ της παραδοσιακής αριστοκρατίας και της αστικής τάξης, καθώς η δεύτερη δεν επεδίωκε μόνο τη μετάβαση από τον μύθο της θείας κυριαρχίας στον μύθο της εθνικής/κρατικής κυριαρχίας, αλλά και τη θέσμιση ενός αστικού κράτους, δηλαδή, ενός κράτους το οποίο θα είναι εκκοσμικευμένο και θα κυριαρχείται από την αντίστοιχη εθνική αστική ελίτ. Εξού και κατά τη διάρκεια του 18ου και του 19ου αιώνα σημαντικά τμήματα της αστικής τάξης ριζοσπαστικοποιούνται και επαναστατούν.
Το προαναφερθέν διακρατικό σύστημα εξασθένισε αλλά δεν εξαλείφθηκε από τις επαναστάσεις του 18ου αιώνα και βεβαίως παλινορθώθηκε ενισχυμένο μετά από την ήττα του Ναπολέοντα Βοναπάρτη το 1815. Η προσπάθεια του Ναπολέοντα Βοναπάρτη να δημιουργήσει μια πανευρωπαϊκή νέα τάξη πραγμάτων, ένα ιδιόμορφο πανευρωπαϊκό αστικό αυτοκρατορικό σύστημα υπό το σκήπτρο του, ηττήθηκε από τη συμμαχία της Μεγάλης Βρετανίας, της Ρωσίας, της Αυστρίας και της Πρωσίας. Το 1815, προκειμένου να αντιμετωπίσουν το νεο-αυτοκρατορικό όραμα του Ναπολέοντα, να διασώσουν το εγκαθιδρυμένο διακρατικό σύστημα και συγχρόνως να καταστείλουν επαναστατικά και ριζοσπαστικά φιλελεύθερα κινήματα, οι μοναρχικές μεγάλες δυνάμεις της Ρωσίας, της Αυστρίας και της Πρωσίας συγκρότησαν τη λεγόμενη «Ιερή Συμμαχία», η οποία εξασφάλισε ένα σύστημα ισορροπίας δυνάμεων συνδυασμένο με πολιτικό αυταρχισμό στην Ευρώπη έως τις αρχές του 20ού αιώνα. Επίσης, η Ιερή Συμμαχία καλλιέργησε και προώθησε τον συντηρητισμό εναντίον του φιλελευθερισμού (μια συστηματική μελέτη της ιστορίας και του ουσιαστικού περιεχομένου του φιλελευθερισμού και του συντηρητισμού μπορείτε να βρείτε στο βιβλίο μου με τίτλο Πιάνοντας τον Ταύρο από τα Κέρατα: Αιτίες, Συνέπειες και Προοπτικές στην Πολιτειολογία και στην Πολιτική Οικονομία, Αθήνα: Εκδόσεις ΚΨΜ, 2022).
Το 1918, μετά από τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, οι εθνικιστές παλινορθώνουν το διακρατικό σύστημα και μάλιστα επιτυγχάνουν να το διεθνοποιήσουν. Ο εθνικισμός γίνεται διεθνές ιδεώδες. Έτσι, προκύπτει μια διαλεκτική σχέση μεταξύ του εθνικισμού και του διεθνούς συστήματος του 20ού αιώνα, καθώς το εθνικιστικό δόγμα και η εθνικιστική πολιτική διαμορφώνουν τις διακρατικές σχέσεις αλλά και διαμορφώνονται από αυτές. Κατ’ αρχάς, μετά από τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, αναπτύσσεται μια ιδεαλιστική σκέψη σύμφωνα με την οποία ο εθνικός αυτοκαθορισμός θα οδηγούσε σε έναν αυθεντικό διεθνισμό. Εκείνη την περίοδο, οι φιλελεύθεροι τόνιζαν τον εθνικό αυτοκαθορισμό στο πλαίσιο ενός οικουμενικού ιδεώδους απελευθέρωσης, χωρίς να σκέπτονται ιδιαίτερα τους κινδύνους που απορρέουν από το ενδεχόμενο να οδηγηθεί ο εθνικισμός στον σωβινισμό ή στην ξενοφοβία. Ο διαπρεπής Ρωσοβρετανός κοινωνικός και πολιτικός θεωρητικός Isaiah Berlin (1909–1997) έχει αναλύσει και επικρίνει συστηματικά την προαναφερθείσα αισιοδοξία των φιλελεύθερων πολιτικών και διανοουμένων του μεσοπολέμου.
Εκτός από τους φιλελεύθερους, ακόμη και ορισμένοι από τους επιδραστικότερους εκπροσώπους της διεθνοπολιτικής «σχολής» του ρεαλισμού, όπως ο Βρετανός ιστορικός, διπλωμάτης και διεθνολόγος Edward H. Carr (1892–1982), θεωρούσαν ότι το έθνος αποτελεί έναν ενδιάμεσο σταθμό καθ’ οδόν προς κάποια νέα, αδιευκρίνιστη ακόμη στις αρχές του 20ού αιώνα, μορφή πολιτικής οργάνωσης η οποία θα άρμοζε καλύτερα στο εύρος και στον δυναμισμό της διεθνούς βιομηχανικής οικονομίας (καθώς, μάλιστα, η καπιταλιστική ελίτ προσπαθούσε να αξιοποιήσει τον εθνικισμό και το μοντέλο του έθνους-κράτους για να προωθήσει μια ιδέα εκσυγχρονισμού και ένα μοντέλο κοινωνικής οργάνωσης που θα εξυπηρετούσαν τις ανάγκες και τους σκοπούς του κεφαλαίου). Επιπλέον, στη διάρκεια του μεσοπολέμου, οι περισσότεροι εκπρόσωποι της διεθνοπολιτικής «σχολής» του ρεαλισμού ήταν απασχολημένοι κυρίως με τη μελέτη δομών ισχύος παρά με την ισχύ των συλλογικών ταυτοτήτων και των επιδιώξεων των διεκδικητών της εξουσίας, και, γι’ αυτόν τον λόγο, είτε αγνοούσαν τη δυναμική του εθνικισμού είτε τον εκλάμβαναν απλώς ως κάτι δεδομένο.
Όμως, η άνοδος του εθνικισμού διάβρωσε την κοινωνικότητα της συνείδησης των διεθνοπολιτικών δρώντων και υπονόμευσε το αίσθημα κοινότητας στο οποίο είχε βασιστεί η κουλτούρα του διακρατικού συστήματος που υπήρχε πριν από τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο εθνικισμός λειτούργησε διττώς, καθώς υπήρξε ένας από τους δημιουργούς αλλά και τους καταστροφείς του διακρατικού συστήματος που υπήρχε στις αρχές του 20ού αιώνα. Όπως έχει ευστόχως επισημάνει ο διεθνολόγος James Mayall, στο βιβλίο του NationalismandInternationalSociety (Cambridge University Press, 1990), ο εθνικισμός υπήρξε η πρακτικώς ισχυρότερη ιδεολογία του 20ού αιώνα και αξιοποιήθηκε τόσο από τον φιλελεύθερο όσο και από τον μαρξιστικό πολιτικό χώρο (για να εξυπηρετήσει ο καθένας τους ιδιαίτερους σκοπούς του), αλλά τόσο ο φιλελεύθερος όσο και ο μαρξιστικός πολιτικός χώρος πλήρωσαν ένα ακριβό τίμημα για αυτή την επιλογή τους, αφού υποχρεώθηκαν να προβούν σε σημαντικούς συμβιβασμούς με τη λογική του εγκαθιδρυμένου διακρατικού συστήματος.
Στο δεύτερο μέρος αυτής της έρευνας, θα ασχοληθούμε με τα εξής θέματα: εθνική κυριαρχία, εθνικός αυτοκαθορισμός και οικονομικός εθνικισμός.
…. Συνεχίζεται …..
photo https://pixabay.com/el/
