Πολιτική στον Καφενέ: «Σκέτη Δημοκρατία»
Ποίημα του Δημήτρη Συμεωνίδη JP
Στα τραπέζια του καφέ, γίνεται πολιτική,
Όπου σχεδιάζεται η γλυκόπικρη προφητεία της χώρας.
Κάθε φλυτζάνι με αφρό και μια ιδεολογία,
Και συζητιέται χωρίς αμφιβολία
«Θα τον πιείς σκέτο, αγνό, χωρίς να τον αλλάξεις;»
«Θα του ρίξεις ζάχαρη, να τον γλυκάνεις »
«Θα τον ανακατέψεις, σαν δόγμα, με γάλα;»
Κάθε επιλογή κρύβει μια δική της φλόγα
Ο βουλευτής δίπλα, σερβίρει υποσχέσεις γλυκές
και ο νεαρός φοιτητής, το μανιφέστο του γράφει.
Στην ίδια μπρίκια βράζουν όλων των κομμάτων
οι ελπίδες, το μέλλον με πίκρα και γλυκάδα
Κι όταν η πρώτη καυτή γουλιά αγγίζει τα χείλη,
οι ψυχές ξεδιπλώνονται, οι γλώσσες λύνουν τα δεσμά.
Το καφενείο γίνεται Κοινοβούλιο χωρίς πόρτες και κλειδιά
όπου η εξουσία ανήκει σ’ εκείνον που κρατά την κούπα.
Γιατί ο καφές είναι ο λαός: ακατέργαστος και δυνατός.
Μια σκέτη αλήθεια που καίει, αλλά πονά
Τα Καφενεία ως “Δημοκρατικά Αμφιθέατρα”
Πως ο Καφές Ενέπνευσε Επαναστάσεις και Επαναστατικές Ιδέες
Αυτή είναι η πιο σημαντική σχέση. Όταν ο καφές εισήχθη στην Ευρώπη τον 17ο αιώνα, τα καφενεία ήταν οι πρώτοι δημόσιοι χώροι όπου άνθρωποι από διαφορετικές τάξεις και επαγγέλματα μπορούσαν να συναντηθούν σε σχετικά ίσους όρους.
Κοινωνικός Εκδημοκρατισμός: Σε αντίθεση με τις ταβέρνες, όπου κυριαρχούσε το αλκοόλ και η μεθύσι, τα καφενεία προωθούσαν έναν πιο νηφάλιο και εγκεφαλικό διάλογο. Σε αντίθεση με τα αριστοκρατικά σαλόνια, η είσοδος ήταν φθηνή και ανοιχτή σε όλους.
Χώρος Ελεύθερου Λόγου: Στα καφενεία, οι συζητήσεις για την πολιτική, τη φιλοσοφία και τις επιχειρήσεις δεν ελέγχονταν από την κυβέρνηση ή την εκκλησία με τον ίδιο τρόπο. Αυτό το περιβάλλον προώθησε την κριτική σκέψη και τη διαφώτιση, που είναι θεμέλιο λίθο της δημοκρατίας.
Ο Καφές ως “φούρνος της Επανάστασης”
Ιστορικά, ο καφές τροφοδότησε πραγματικά επαναστατικά κινήματα.
Το Café Procope στο Παρίσι: Ήταν το επίκεντρο των διανοουμένων του Διαφωτισμού. Ο Βολταίρος, ο Ρουσσώ και ο Ντιντερό συζητούσαν για ελευθερία, ισότητα και δημοκρατία πίνοντας καφέ. Αυτές οι συζητήσεις έβαλαν τα θεωρητικά θεμέλια για τη Γαλλική Επανάσταση.
Την αρχαία εποχή ο καφές δεν ήταν γνωστός και καφενεία δεν υπήρχαν. Οι αρχαίοι είχαν στη διάθεσή τους τα «θερμοπώλια» (μαγειρεία, καπηλειά) τους προδρόμους των σημερινών καφενείων, όπου μπορούσαν να απολαύσουν ένα ζεστό τσάι του βουνού, ένα χαμομήλι ή κάτι άλλο κι ακόμη να φάνε, να πιούν κρασί και να συζητήσουν.
Τα Καφενεία στην Ελλάδα: Κατά τα χρόνια πριν από την Επανάσταση του 1821, τα καφενεία λειτουργούσαν ως κρυφά κέντρα συνομωσίας για τους Φιλικούς. Ο φαινομενικά αθώος διάλογος για τον καφέ μπορούσε να καλύπτει συζητήσεις για επαναστατικά σχέδια.
Οι αγωνιστές της Επανάστασης συγκεντρώνονταν στο καφενείο των Αγωνιστών στην πλατεία Δημοπρατηρίου. Η μικρή αυτή πλατεία στην περιοχή του Μοναστηρακίου, μεταξύ των οδών Αιόλου, Κηρυκείου και Πλούτωνος, είναι γνωστή από τους αναγκαστικούς και εκούσιους πλειστηριασμούς κινητών πραγμάτων, που διενεργούνταν σ’ αυτήν. (Εγκυκλ Π.Λ. Μπριτ., τ. 20).
Τα παλιά καφενεία της Αθήνας δεν ήταν τόποι για πολιτικές συναντήσεις και ζυμώσεις μόνο, αλλά και τόποι για φιλολογικές και λογοτεχνικές συζητήσεις. Στο καφενείο Γιαννόπουλου, (Σταδίου και Μουσών, σήμερα Καραγιώργη Σερβίας), το οποίο απορρόφησε πολλούς από τους θαμώνες του καφενείου «Ωραία Ελλάς», σύχναζαν αρκετοί ποιητές και πεζογράφοι και άλλες προσωπικότητες της διανόησης. Αργότερα, το 1888, στον ίδιο χώρο, αλλά για λίγα χρόνια, στεγάστηκε το «Καφενείο Ζαχαράτου». Κατόπιν μεταφέρθηκε απέναντι, στο ισόγειο της οικίας Βούρου. Το καφενείο Ζαχαράτου είναι από τα νεότερα παλιά ιστορικά καφενεία της Αθήνας. Σ’ αυτό (ή στο προηγούμενο του Γιαννόπουλου) σύχναζαν κι έπιναν τον καφέ τους ο Αχ. Παράσχος, ο Εμμ. Ροΐδης, ο Γ. Σουρής κι ακόμα οι νεότεροι Κ. Παλαμάς, Γ. Δροσίνης, Μπάμπης Άννινος, Γρ. Ξενόπουλος και άλλοι.
Άλλο ένα ιστορικό καφενείο στην Πλ. Συντάγματος ήταν του Κεραμά, στο οποίο σύχναζαν ρομαντικοί ποιητές, που το είχαν μετονομάσει σε «Κεραμικόν».
Τέλος, κοντά στην Ομόνοια λειτούργησε το καφενείο του Χαύτα, το οποίο έδωσε το όνομά του στην περιοχή. Τα «Χαυτεΐα» είναι η μικρή περιοχή στη συμβολή των οδών Σταδίου, Αιόλου, Πανεπιστημίου και Πατησίων. Άλλα ιστορικά καφενεία στην Ομόνοια ήταν το «Τίβολι», «Των Γερόντων» και «Των ευ φρονούντων», το οποίο ο Σουρής μνημονεύει σε στίχο του: «καφενείον ευφρονούντων / νύχτα μέρα συζητούντων».
Στην δεκαετία του 80 μαζευόντουσαν οι ψηφοφόροι του ΠΑΣΟΚ και ΝΔ στα Πράσινα και Μπλέ καφενεία και οι ψηφοφόροι δεν μίλαγαν μεταξύ τους και έπιναν καφέ σε κούπες με τα σύμβολα των κομμάτων…(Όταν η τρέλα δεν πάει στα βουνά πάει στα καφενεία Δ.Σ.)
Η “Πολιτική του Καφέ” ως Καθρέφτης της Κοινωνίας
Ακόμα και σήμερα, ο τρόπος που πίνει κανείς τον καφέ του μπορεί να είναι μια μικρογραφία πολιτικών και κοινωνικών επιλογών.
Σκέτος (Βλαχικός/Ελληνικός): Συμβολίζει την αυστηρότητα, την παραδοσιακή αντίληψη, την ευθύτητα. “Τον παίρνω όπως είναι, χωρίς προσθήκες.”
Ο Φραπές: Ο δημοφιλέστερος καφές του καλοκαιριού, συμβολίζει την ανάπαυλα, την ευκολία, αλλά και μια συγκεκριμένη νοσταλγία.
Ο Καπουτσίνος/Λατέ: Η “ευρωπαϊκή” επιλογή, συχνά συνδεόμενη με μοντέρνες, αστικές τάσεις και παγκοσμιοποίηση.
Η επιλογή ενός καφέ μπορεί να είναι μια δήλωση προτίμησης για έναν συγκεκριμένο τρόπο ζωής.
- Η Συλλογική Διαδικασία
Τόσο η δημοκρατία όσο και η προετοιμασία του καφέ απαιτούν προσπάθεια, υπομονή και συλλογική δράση.
Ο καφές: Χρειάζεται συλλογή, κάψιμο, άλεσμα και βράσιμο.
Η δημοκρατία: Χρειάζεται συμμετοχή, διάλογο, ψήφο και συναίνεση.
Και στα δύο, το τελικό αποτέλεσμα (ένας καλός καφές / μια λειτουργική κοινωνία) είναι προϊόν μιας διαδικασίας που αφορά πολλούς.
Η σχέση είναι βαθιά και ουσιαστική. Ο καφές δεν είναι απλά ένα ποτό· είναι ένα κοινωνικό ερέθισμα. Τα καφενεία δημιούργησαν τον φυσικό χώρο όπου μπορούσε να αναπτυχθεί και να ακμάσει το δημοκρατικό ιδεώδες. Ήταν τα πρώτα “δίκτυα κοινωνικής δικτύωσης”, όπου οι ιδέες μπορούσαν να ανταλλαγούν ελεύθερα, γεγονός που οδήγησε σε επαναστάσεις και το σχηματισμό της σύγχρονης δημόσιας σφαίρας.
Έτσι, την επόμενη φορά που θα πίνετε έναν καφέ με φίλους και θα συζητάτε για την πολιτική της χώρας, θυμηθείτε: συμμετέχετε σε μια παράδοση τόσο παλιά όσο και η ίδια η δημοκρατία.
Αζίζ Νεσίν,”Ο καφές και η δημοκρατία”
(απόσπασμα)
«Δυο πράγματα δεν ευδοκιμούν στη χώρα μας. το ένα είναι
το δέντρο του καφέ και το άλλο η Δημοκρατία. Και τα δύο μας
έρχονται από το εξωτερικό.
Στα χώματά μας δεν μπορέσαμε ν’ αναπτύξουμε με κανένα
τρόπο το δέντρο του καφέ. Το κλίμα της χώρας μας, το νερό, το
χώμα, δεν είναι κατάλληλα για την ανάπτυξη του δέντρου
αυτού.
Όσο για τη Δημοκρατία… Η αλήθεια είναι πως ό,τι
περνούσε από το χέρι μας, δεν παραλείψαμε να το κάνουμε, για
την ανάπτυξή της, για την εδραίωσή της. Αν κοιτάξετε την
ιστορία μας, πριν από εκατό χρόνια πάνω κάτω ρίχτηκε στη
χώρα μας ο σπόρος της Δημοκρατίας. Είναι εκατό χρόνια που
όλο λέμε:
“Αμάν η Δημοκρατία μας μπουμπούκιασε!…”
“Η νεαρή Δημοκρατία μας!…”
“Αμάν η νεαρή Δημοκρατία μας!…”
Να είναι δοξασμένος αυτός που τη μεγάλωσε, μόλις
καταφέραμε τόσα χρόνια να φέρουμε σ’ αυτό το ανάστημα τη
Δημοκρατία, έγινε ένα φιντάνι η Δημοκρατία.
Αν ξοδεύαμε αυτό τον κόπο των εκατό χρόνων που
αφιερώσαμε στη Δημοκρατία, για την ανάπτυξη του καφέ,
σήμερα η χώρα μας θα γινόταν δάσος από καφέ, που δεν τ’
άγγιξε ο μπαλτάς του ξυλοκόπου.
Στο παρελθόν κρίθηκε απαραίτητο, δεν το είχαμε
καταλάβει. αντί να φυτέψουμε σπόρο καφέ, φυτέψαμε το σπόρο
της Δημοκρατίας. “Δόξα τω Θεώ”, αν και δεν έχουμε καμιά
στενοχώρια απ’ τη μεριά της Δημοκρατίας, εμείς ξέρουμε το τι
τραβάμε από την έλλειψη του καφέ. Καφές είναι αυτός!… Δε
μοιάζει σε τίποτε. Έτσι είναι η Δημοκρατία; Και να είναι και να
μην είναι το ίδιο κάνει…
Αν δεν υπάρχει καφές, του ανθρώπου το κεφάλι γυρίζει,
αν δεν υπάρχει Δημοκρατία, του ανθρώπου το κεφάλι δεν
γυρίζει. Ο καφές μοσκοβολάει, η Δημοκρατία ούτε καν έχει
μυρουδιά. Τον καφέ τον βάζεις στο φλιτζάνι, τον πίνεις. Η
Δημοκρατία ούτε τρώγεται, ούτε πίνεται. Σε τι χρειάζεται αυτή η
Δημοκρατία, μπορείτε να μου πείτε;
Στη χώρα μας έρχεται από το εξωτερικό μπόλικη μπόλικη
Δημοκρατία, αλλά καφές δεν έρχεται. Τον καφέ τον πουλάνε, τη
Δημοκρατία τη δίνουν. Ο καφές είναι με λεφτά, η Δημοκρατία
τζάμπα… Για τον καφέ χρειάζεται συνάλλαγμα, για τη
Δημοκρατία τίποτα δεν χρειάζεται.
Για κοιτάξτε το τι τραβάμε απ’ τον καφέ. Σάμπως δεν
έχουμε συνηθίσει στον καλό καφέ; Αμέσως καταλαβαίνουμε τον
καλό καφέ απ’ τον άσκημο, το μπαγιάτικο απ ‘το φρέσκο, το
νοθεμένο απ’ το σκέτο.
Ζωή να ‘χουνε, μερικοί πατριώτες μας έκαναν ψεύτικο
καφέ. Στην αρχή βγήκε ο κριθαρένιος καφές, δεν έπιασε.
Ύστερα βγήκε καφές από φασόλια, δεν το κατάπιαμε. Εμείς σαν
έθνος είμαστε θεριακλήδες του καφέ. αν και καταπίνουμε όλες
τις απομιμήσεις, του καφέ την απομίμηση δεν την καταπίνουμε.
Ω, Ύψιστε! Να γινόταν, τόσο δα απ’ ό,τι καταλαβαίνουμε
απ’ αυτόν τον καφέ, να καταλαβαίναμε και από Δημοκρατία…»
(Αζίζ Νεσίν,” Ο καφές και η δημοκρατία,”από τις εκδ. θεμέλιο)
