Τι είναι η Ζωγραφική
Ο Σιμωνίδης ο Κείος που γεννήθηκε στην ιωνική Κέα (σημερινή Τζια) το πρώτο μισό του 6ου αι. και πέθανε στη Σικελία του πρώτο μισό του 5ου αι. π.Χ . είπε ότι η ζωγραφική είναι σιωπηλή ποίηση και η ποίηση ομιλούσα εικόνα
(«Σιμωνίδης τὴν μὲν ζωγραφίαν ποίησιν σιωπῶσαν προσαγορεύει, τὴν δὲ ποίησιν ζωγραφίαν λαλοῦσαν»)
Γνωμικόν που διέσωσε ο Πλούταρχος
(Plutarchus Biogr., Phil., De gloria Atheniensium (345c-351b)
Stephanus page 346, section F, line 4)
Ο Ξενοφών, στα απομνημονεύματα (3 30,1.)
Λέει
«Δηλαδή Παρράσιε ,ζωγραφική είναι η απεικόνιση όσων βλέπουμε; Γιατί εσείς (οι ζωγράφοι), όπως και αν είναι τα πράγματα, κοίλα ή ανάγλυφα, σκοτεινά ή φωτεινά, σκληρά ή μαλακά, τραχιά ή λεία, καινούρια ή παλιά, τα μιμείστε απεικονίζοντας τα με τα χρώματα»
Οι πίνακες ζωγραφικής στην αρχαιότητα ήταν από ξύλο. Δυστυχώς δεν διαφυλάχτηκαν ανά τους αιώνες ,όπως οι εικόνες στις μονές και τις εκκλησίες. Πολλοί πίνακες καταστράφηκαν ήδη από κατά τους αρχαίους χρόνους από τις συχνές πυρκαγιές και καταστροφές. Οι υπόλοιποι ξεθώριασαν ή σάπισαν καθώς κατέρρεε ο αρχαίος κόσμος.
Το θέμα μου όμως είναι για τις αρχαίες Ελληνίδες Ζωγράφους και αυτό θα αναπτύξω μετά από αυτή την μικρή εισαγωγή περί ζωγραφικής
Η Γυναίκα ως καλλιτέχνις
Υπάρχουν αναφορές στον Όμηρο, Κικέρωνα, και Βιργίλιο που περιγράφουν τους ρόλους των γυναικών στην κλωστοϋφαντουργία, στην ποίηση, την μουσική και άλλες καλλιτεχνικές δραστηριότητες, κατονομάζοντας, όμως ελάχιστες από τις δημιουργούς.
Η πρώτη μαρτυρία για γυναίκα καλλιτέχνιδα βρίσκεται στο απόσπασμα μιας ραψωδίας της «Ιλιάδας», όπου ο Όμηρος αναφέρεται στο θαυμαστό υφαντό έργο της ωραίας Ελένης.
Δυστυχώς από την αρχαιότητα μέχρι προσφάτως, ελάχιστες είναι οι γυναίκες καλλιτέχνιδες, που συγκαταλέγονται ανάμεσα στους «σπουδαίους ζωγράφους», ακόμη και αν σε πολλά κείμενα αναφέρονται σπουδαίες γυναικείες μορφές με περίσσιο ταλέντο στη ζωγραφική . Οι γυναίκες δημιουργοί έχουν αγνοηθεί, παραμεληθεί, παραγκωνιστεί . Τα ονόματά τους και μερικά στοιχεία για το έργο τους, τα γνωρίζουμε από μερικούς αρχαίους συγγραφείς και αυτά μετρημένα .Το ωραίο είναι ότι όλοι οι καλλιτέχνες εκφράστηκαν μέσα από τη γυναικεία μορφή. Η κοινωνία δυστυχώς επέτρεπε την ανισότητα και η γυναίκα ήταν στο περιθώριο
Πολλές γυναίκες καλλιτέχνιδες εργάστηκαν από την αρχαιότητα μέχρι την Αναγέννηση στα εργαστήρια των καλλιτεχνών. Όμως για πολλούς αιώνες τα έργα τους και τα ονόματά τους έμειναν άγνωστα, παρέμειναν στην αφάνεια.
Η γυναίκα αγωνίστηκε για να μπορέσει να αναγνωριστεί σε πολλούς τομείς των γραμμάτων και των τεχνών.
Γενικά για την αρχαία Ελληνική ζωγραφική αρχαίοι συγγραφείς κάνουν γενικές αναφορές για την ζωγραφική όπως ο Παυσανίας, ο Πλούταρχος, ο Λουκιανός , ο Αριστοτέλης, ο Αθήναιος, ο Πλάτων, ο Ξενοφών κ.α.
Χάρη στον Πλίνιο τον Πρεσβύτερο, μερικά γυναικεία ονόματα ζωγράφων έχουν φτάσει μέχρι τις μέρες μας.
Στο βιβλίο του Πλίνιος ο Πρεσβύτερος: Περί της Αρχαίας Ελληνικής Ζωγραφικής. Βιβλίο 35 της Φυσικής Ιστορίας στις παραγράφους $147 και $148 .Μας λέει
«Ζωγράφισαν και γυναίκες: η Τιμαρέτη, κόρη του Μίκωνα, μιάν Αρτεμη που φυλάγεται στην Έφεσο και είναι ένας πίνακας σε πολύ αρχαϊκό ύφος .Η Ειρήνη κόρη και μαθήτρια του ζωγράφου Κρατίνου, που ζωγράφισε μια νεαρή παρθένα που είναι τώρα στην Ελευσίνα. Η Καλυψώ έναν γέροντα, το θαυματοποιό Θεόδωρο και τον Αλκισθένη τον χορευτή. Η Αρισταρέτη, θυγατέρα και μαθήτρια του Νέαρχου, τον Ασκληπιό. Η Ιαία από την Κύζικο που έμεινε για πάντα παρθένα κι έζησε στη Ρώμη όταν ήταν νέος ο Μάρκος Βάρρων, ζωγράφισε με πινέλο και πάνω σε ελεφαντόδοντο με κέστρο και έκανε κυρίως προσωπογραφίες γυναικών. Στη Νεάπολη υπάρχει ένας μεγάλος πίνακας, που εικονίζει μια γραία, και μια αυτοπροσωπογραφία της με καθρέφτη.
$148 Κανείς άλλος δεν είχε ταχύτερο χέρι στη ζωγραφική και τόσο άξιζε η τέχνη της, ώστε ξεπερνούσε κατά πολύ τις αμοιβές των δύο πιο φημισμένων συγχρόνων της προσωπογράφων ,του Σώπολη και του Διονυσίου που οι πίνακές τους γεμίζουν τις πινακοθήκες .Ζωγράφιζε και κάποια Ολυμπιάς που γι’ αυτήν αναφέρεται μόνο πως ο Αυτόβουλος υπήρξε μαθητής της.»
Επίσης αναφέρει Ο Κλήμης ο Αλεξανδρεύς : Στρωματείς , Βιβλίον Δ- Κεφάλαιον 19ον
Με τίτλο Ταύτης τοι τῆς τελειότητος ἔξεστιν ἐπ’ ἴσης μὲν ἀνδρί, ἐπ’ ἴσης δὲ καὶ γυναικὶ μεταλαβεῖν.
Απόδοση Γυναίκες ικανές για την τελειότητα όσο και οι άνδρες
Στα Αγγλικά
Women as well as Men Capable of Perfection
Μας αναφέρει την Αναξάνδρα που δεν την αναφέρει ο Πλίνιος
« ἢ τὰς ζωγράφους, καθάπερ Εἰρήνην τὴν Κρατίνου θυγατέρα καὶ Ἀναξάνδραν τὴν Νεάλκους, ἅς φησι Δίδυμος ἐν Συμποσιακοῖς.»
Αυτό που θέλω να τονίσω είναι το ότι Κλήμης ο Αλεξανδρεύς μας παραπέμπει σε ένα χαμένο έργο του λόγιου και γραμματικού Διδύμου του Χαλκέντερου 1ος αιώνας π.Χ. ο οποίος αναφέρει το όνομα της Αναξάνδρας το οποίο διέσωσε ο Κλήμης ο Αλεξανδρεύς.
Επίσης στην Βιβλιοθήκη του Φωτίου θα δούμε ένα μέρος του χαμένου έργου του Πτολεμαίου Χέννου που διέσωσε ο Φώτιος
190 Πτολεμαίος ο Χέννος
Νέα Ιστορία
Καὶ ἡ ζωγράφος Ἑλένη τοῦ καταλόγου ἐστὶ τούτου, Τίμωνος τοῦ Αἰγυπτίου θυγάτηρ, ἥτις τὴν ἐν Ἰσσῷ μάχην, ἐν ἐκείνοις ἀκμάζουσα τοῖς χρόνοις, ἔγραψε· καὶ ἐν τῷ τῆς Εἰρήνης τεμένει ἐπὶ Οὐεσπασιανοῦ ἀνέκειτο ἡ γραφή. Ἀρχέλαος δὲ ὁ Κύπριος Στησιχόρου φησὶ τοῦ ποιητοῦ Ἑλένην Ἱμεραίαν ἐρωμένην γενέσθαι, Μικύθου θυγατέρα· ἀποστᾶσαν δὲ Στησιχόρου καὶ πρὸς Βούπαλον πορευθεῖσαν ἀμυνόμενον τῆς ὑπεροψίας τὸν ποιητὴν γράψαι ὡς Ἑλένη ἑκοῦσα ἀπῇρε· ψευδῆ δὲ τὸν περὶ τῆς πηρώσεως εἶναι λόγον.
Διασωθέντα ονόματα γυναικών ζωγράφων
Κόρα της Σικυώνας (650 π.Χ.)
Η Κόρα από τη Σικυώνα θεωρείται η πρώτη γυναίκα ζωγράφος της αρχαίας Ελλάδας ή τουλάχιστον η πρώτη καταγεγραμμένη γυναίκα καλλιτέχνης της εποχής.
Η Κόρα πιστεύεται ότι γεννήθηκε μεταξύ 700 – 601 π.Χ. και ήταν κόρη του γλύπτη και αγγειοπλάστη Διβουτάδη. Αναφέρεται από τον Πλίνιο Ο Πρεσβύτερος στη Φυσική Ιστορία του (77 μ.Χ.), όπου περιγράφεται ότι ζωγράφισε τη σκιά του προσώπου του εραστή της. Ο πατέρας της αργότερα το γέμισε με πηλό, με αποτέλεσμα ένα από τα πρώτα πήλινα ανάγλυφα. Το ανάγλυφο διατηρήθηκε ως δώρο στην πόλη του Νυμφαίου έως ότου οι Ρωμαίοι λεηλάτησαν την Κόρινθο το 146 π.Χ.
Η Τιμαρέτη (ή Θαμυρίς, 5ος αιώνας π.Χ.), ήταν αρχαία Ελληνίδα ζωγράφος.
Ήταν η κόρη του ζωγράφου Μίκωνα του Αθηναίου του Νεότερου.[5] Σύμφωνα με τον Πλίνιο τον Πρεσβύτερο, «περιφρονούσε τα καθήκοντα των γυναικών και ασκούσε την τέχνη του πατέρα της». Την εποχή του Αρχέλαου Α΄ της Μακεδονίας, ήταν γνωστή για έναν πίνακα ζωγραφικής της θεάς Άρτεμης που φυλασσόταν στην Έφεσο, πόλη με ιδιαίτερη λατρεία για τη θεά. Αν και πλέον δε σώζεται, φυλασσόταν στην Έφεσο για πολλά χρόνια.
Μία από τις έξι θηλυκές καλλιτέχνιδες της αρχαιότητας που αναφέρονται στην Φυσική Ιστορία του Πλίνιου (XL.147-148) το 77 μ.Χ.: Τιμαρέτη, Ειρήνη, Καλυψώ, Αρισταρέτη, Ιαία και Ολυμπιάδα. Αναφέρονται αργότερα στο De mulieribus claris του Βοκάκιου.
Η Αναχάνδρα ή Αναξάντρα, η περίφημη Συκιωνία ζωγράφος. Την αναφέρει ο Κλήμης ο Αλεξανδρεύς, ο χριστιανός θεολόγος του 2ου μ.Χ. αιώνα, σ’ ένα κείμενό του κείμενό του με τίτλο « Οι γυναίκες είναι άτομα εξίσου ικανά για την τελειότητα με τους άντρες». Η Αναξάντρα έζησε τον 3ο αιώνα π.Χ. και ήταν κόρη και μαθήτρια του Νεάλκη, ο οποίος ήταν σπουδαίος ζωγράφος μυθολογικών θεμάτων. Το όνομά της δόθηκε από τη Διεθνή αστρονομική ένωση το 1994 σε έναν μεγάλο κρατήρα της Αφροδίτης διαμέτρου 20 km ,για να τιμήσει την μνήμη της καλλιτέχνιδας.
Το όνομα της Αναξάνδρας δόθηκε το 1994 από τη Διεθνή Αστρονομική Ένωση σε έναν κρατήρα διαμέτρου 20 χιλιομέτρων του πλανήτη Αφροδίτη[6] Επίσης το υιοθέτησε η Αμερικανίδα συγγραφέας Κάρολιν Μπ. Κούνυ ως το όνομα της (άσχετης με τη ζωγράφο) βασικής ηρωίδας του μυθιστορήματός της Goddess of Yesterday (2003), η υπόθεση του οποιου διαδραματίζεται στον Τρωικό Πόλεμο.[7]
Η Κυρήνη, της οποίας ένας ζωγραφικός πίνακας διεσώθη στην Προσπερίνα.
Η Αριστάντη, η οποία ζωγράφισε τον Εσκουλάπιους.(Ασκληπιό)
Η Καλυψώ, της οποίας το ζωγραφικό έργο «Μητέρα που επιβλέπει την τουαλέτα της κόρης της» μεταφέρθηκε απ’ τα ερείπια της Πομπηίας στην Νεάπολη.
Λάια από την Κύζικο
Η Λάια ή Λάλα ήταν ζωγράφος και γλύπτρια. Ήταν ελληνικής καταγωγής, έζησε στη Ρώμη γύρω στον 1ο αιώνα π.Χ. Ζωγράφιζε κυρίως γυναικεία πορτραίτα, από τα οποία ξεχωρίζουν ένα πορτραίτο ηλικιωμένης στην Νάπολη και μια αυτοπροσωπογραφία (ασυνήθιστο για την εποχή) που έκανε με τη βοήθεια ενός καθρέπτη! Ο Πλίνιος μας λέει για αυτήν: “Κανείς δεν είχε πιο γρήγορο χέρι στη ζωγραφική και το καλλιτεχνικό της ταλέντο ήταν τέτοιο που οι τιμές των έργων της ξεπερνούσαν κατά πολύ αυτές των σύγχρονών της”. Λέγεται ότι η Λάια ήταν τόσο αφοσιωμένη στην τέχνη που δεν παντρεύτηκε ποτέ.
Η Λάλα (1ος αι. π.Χ.) Ελληνίδα ζωγράφος απ’ την Κύζικο, έγινε διάσημη στη Ρώμη για την υπέροχη κατασκευή μπούστων (μικρές προτομές μέχρι το στήθος) σε ελεφαντόδοντο. Προς τιμήν της, οι Ρωμαίοι ανήγειραν άγαλμα.
Η Αρισταρέτη, που όπως αναφέρει ο Πλίνιος, τα ζωγραφικά της έργα ήταν εξίσου ονομαστά όσο και του Απελή.
Η Λαμία, η περίφημη αθηναία εταίρα, αγαπημένη του Δημήτριου του πολιορκητή, η οποία ίδρυσε στη Σικυώνα την πρώτη Πινακοθήκη στον κόσμο.
Η Ειρήνη ήταν αρχαία Ελληνίδα καλλιτέχνις, η οποία περιγράφεται από τον Πλίνιο τον Πρεσβύτερο τον 1ο αιώνα. Ήταν κόρη ενός ζωγράφου και δημιούργησε μια εικόνα ενός κοριτσιού σε ένα σπίτι στην Ελευσίνα.
Μία από τις έξι γυναίκες καλλιτέχνες της αρχαιότητας που αναφέρονται στη Φυσική Ιστορία του Πλίνιου του Πρεσβύτερου (XL.147-148) το 77 μ.Χ: Τιμαρέτη, Ειρήνη, Καλυψώ, Αρισταρέτη, Ιαία, Ολυμπία.
Κατά τη διάρκεια της Αναγέννησης, ο Βοκάκιος, ένας ανθρωπιστής του 14ου αιώνα, συμπεριέλαβε την Ειρήνη στο De Mulieribus Claris (Σχετικά με τι Διάσημες Γυναίκες). Ωστόσο, σε αυτή την αφήγηση ο Βοκάκιος προφανώς συνέπλεξε πολλές από τις γυναίκες που περιέγραψε ο Πλίνιος και απέδωσε πολλά περισσότερα έργα στην Ειρήνη. Κάποιοι άλλοι πίνακες που πιστώνει στην Ειρήνη είναι ένας παλαιότερος της Καλυψούς, ο μονομάχος Θεόδωρος και ένας διάσημος χορευτής που ονομάζεται Αλσισθένης.
Συνεχίζεται…
