Η συνέχεια του άρθρου
O Σωκράτης (469 π.Χ.– 399 π.Χ.)
Η Διαλεκτική
Με τον Σωκράτη το κέντρο της φιλοσοφίας στρέφεται από τη φύση στον άνθρωπο. Κατά τον Σωκράτη σκοπός του ανθρώπου είναι η κατάκτηση της σοφίας και της ευδαιμονίας. Στη φιλοσοφία του Σωκράτη υπάρχουν τρία διαδοχικά στάδια που οδηγούν τον άνθρωπο σταδιακά στην κατάκτηση της ευδαιμονίας. Το πρώτο στάδιο είναι αυτό της διαπίστωσης της άγνοιας· το «ουκ οίδα» του Σωκράτη είναι η αφετηρία για τον δρόμο του σωκρατικού στοχασμού. Είναι το στάδιο κατά το οποίο ο φιλόσοφος ανακαλύπτει ότι το μόνο που γνωρίζει είναι ότι δε γνωρίζει τίποτα, αλλά παράλληλα αναζητά και αγαπά τη σοφία που του λείπει. Αυτή η διαπίστωση της άγνοιας οδηγεί σταδιακά τον φιλόσοφο στο δεύτερο στάδιο κατά το οποίο ελέγχονται και επαναπροσδιορίζονται οι αρχές και οι αξίες της ζωής. Κάθε αρχή έχει αξία για τον Σωκράτη όταν αυτή επιβεβαιώνεται μέσω της διαλεκτικής, η οποία οδηγεί τον άνθρωπο από τον αισθητό κόσμο στον κόσμο του πνεύματος. Το τρίτο στάδιο είναι αυτό της σοφίας κατά το οποίο ο φιλόσοφος ανακαλύπτει τον εαυτό του και την ουσία του όντος του. Σύμφωνα με τον Σωκράτη τη γνώση αυτή ο άνθρωπος την κατέχει από την αρχή της δημιουργίας του κόσμου αλλά την έχει ξεχάσει λόγω της ενσάρκωσης της ψυχής στην ύλη. Κάθε πραγματική γνώση είναι μια ανάμνηση της ψυχής, η οποία θέλει να επιστρέψει στον κόσμο του πνεύματος απ’ όπου προήλθε.
Ο Έρως
Στο Συμπόσιο του Πλάτωνος αναφέρεται ότι ο Σωκράτης μαθήτεψε κοντά στην ιέρεια Διοτίμα η οποία του μεταβίβασε τη γνώση για τη φύση του Έρωτος: «Την ώρα λοιπόν που γεννήθηκε η Αφροδίτη, είχανε τραπέζι οι θεοί, και οι άλλοι και ο γιος της Μήτιδος, ο Πόρος. Όταν πια αποδείπνησαν, καθώς ήτανε συμπόσιο, ήλθε για να επαιτήσει η Πενία και έστεκε στις θύρες. Ο Πόρος τότε μεθυσμένος από το νέκταρ, γιατί κρασί δεν υπήρχε ακόμα, μπήκε στον κήπο του Διός βαρύς και αποκοιμήθηκε. Η Πενία, έχοντας στο νου της να κάνει παιδί με τον Πόρο, ξάπλωσε κοντά του και συνέλαβε τον Έρωτα, ο οποίος έγινε συνοδός και υπηρέτης της Αφροδίτης …Επειδή λοιπόν ο Έρως είναι γιος του Πόρου και της Πενίας … πότε ανθίζει και ζει όταν εύρει αφθονία, πότε πάλι πεθαίνει και ξαναγεννιέται. Και ό,τι κερδίζει πάντα το χάνει, έτσι που μήτε άπορος είναι ποτέ ο έρως μήτε πλούσιος».
Η εναρμόνιση των αντιθέτων
Ο Σωκράτης εναρμόνιζε τη λογική και την έννοια του μέτρου, χαρακτηριστικά του Απόλλωνος, θεού της εξωτερικής και της εσωτερικής ομορφιάς, με την έμπνευση και το χιούμορ, χαρακτηριστικά του Διονύσου, θεού της αναγέννησης και της ανανέωσης. Εναρμόνιζε επίσης τη γενναιότητα και το θάρρος, χαρακτηριστικά του θεού Άρη, με την επινοητικότητα και τα τεχνάσματα, χαρακτηριστικά του Ερμή, θεού της γνώσης, της ευγλωττίας και της σοφίας.
Η ευδαιμονία
Σκοπός της φιλοσοφίας του Σωκράτη δεν είναι η γνώση αλλά η εσωτερική ευτυχία του ανθρώπου, η ευδαιμονία, η οποία του επιτρέπει να μετέχει στον κόσμο των θεών. Η ευδαιμονία οδηγεί τον φιλόσοφο στην σύνθεση, στην ενότητα και στην εναρμόνιση των αντιθέσεων. Αρετή και ευτυχία για τον Σωκράτη είναι αδιαχώριστες. Σύμφωνα με τον Σωκράτη η καλλιέργεια των αρετών οδηγεί στην αυτοκυριαρχία, στην αυτογνωσία και στην ευδαιμονία.
Ο Πλάτων (427 π.Χ.–347 π.Χ.)
Ο Πλάτων γεννήθηκε το 427 π.Χ και πέθανε το 347 π.Χ. σε ηλικία 80 ετών. Ήταν γόνος αρχοντικής οικογένειας της Αθήνας. Η γενιά της μητέρας του έφθανε ως τον Σόλωνα, ενώ η γενιά του πατέρα του έφθανε ως το βασιλιά Κόδρο. Σε ηλικία είκοσι περίπου ετών ο Πλάτων εισήλθε στον σωκρατικό κύκλο. Η γνωριμία του με τον Σωκράτη έγινε αφορμή ν’ απαρνηθεί την ποίηση, προς την οποία αρχικά είχε στραφεί, και να αφοσιωθεί στη φιλοσοφία. Οι σφοδροί πολιτικοί αγώνες που άρχισαν το 411 π.Χ., το καταστροφικό αποτέλεσμα του Πελοποννησιακού πολέμου, η ανατροπή της Δημοκρατίας από τους τριάκοντα τυράννους και η μετέπειτα αποκατάστασή της καθώς και η θανατική καταδίκη του Σωκράτη το 399 π.Χ. καθόρισαν την πνευματική του πορεία. Ταξίδεψε στην Αίγυπτο, στην Κυρήνη και στη Μεγάλη Ελλάδα όπου συνδέθηκε με τους Πυθαγορείους (390–388 π.Χ.). Τελευταίος σταθμός του ήταν οι Συρακούσες, όπου γνώρισε τον Δίωνα. Το 387 π.Χ. ίδρυσε την Ακαδημία, ενώ το 366–365π.Χ. πραγματοποίησε το δεύτερο ταξίδι στην Σικελία, όπου γνώρισε τον Πυθαγόρειο Αρχύτα και το 361 π.Χ. ταξίδεψε για τρίτη φορά στη Σικελία μετά από πρόσκληση του τυράννου Διονυσίου Β΄. Το συγγραφικό έργο του Πλάτωνος περιλαμβάνει τα έργα: Ίων, Ιππίας μείζων και Ιππίας ελάσσων, Πρωταγόρας, Λάχης, Λύσις, Χαρμίδης, Απολογία Σωκράτους, Κρίτων, Ευθύφρων, Γοργίας, Μενέξεος, Ευθύδημος, Μένων, Κρατύλος, Συμπόσιον, Φαίδων, Πολιτεία, Φαίδρος, Παρμενίδης, Θεαίτητος, Σοφιστής, Πολιτικός, Φίληβος, Τίμαιος, Κριτίας, Ζ΄ Επιστολή και Νόμοι.
Η παιδεία
Ο πρωταρχικής σημασίας ρόλος της παιδείας τονίζεται από τον Πλάτωνα στα έργα του Πολιτεία, Νόμοι και Πολιτικός. Όταν ο Πλάτων στους Νόμους πραγματεύεται την εκπαίδευση, λέει ότι αυτή θα πρέπει ν’ αρχίζει από πολύ νωρίς. Kαι όταν τίθεται το θέμα αν πρέπει να γυμνάζονται τα νεογέννητα και τα μωρά, τότε επισημαίνεται ότι η εκπαίδευση πρέπει να αρχίζει πιο νωρίς, όταν δηλ. βρίσκονται ακόμα μέσα στην κοιλιά της μητέρας τους. Πρωταρχικός σκοπός της εκπαίδευσης σύμφωνα με τον Πλάτωνα είναι η σωματική, ψυχολογική και πνευματική ανάπτυξη του ανθρώπου και ιδιαίτερα η διάπλαση του ηθικού του χαρακτήρα.
Να, παραδείγματος χάρη: να σιωπούν οι νεώτεροι, καθώς ταιριάζει, μπρος στους γεροντότερους, να τους παραχωρούν τη θέση τους και αν τους προσηκώνονται να σέβωνται και να περιποιούνται τους γονείς των, το πώς να ντύνονται και να ποδένωνται και να κόβουν τα μαλλιά, ποιο, γενικά να είναι το παρουσιαστικό τους και όλα τάλλα τα τέτοια.
Η παιδεία στροφή της ψυχής προς το φως
-Πρέπει λοιπόν, αν είν’ αυτά αληθινά, να παραδεχτούμε πως η παιδεία δεν είναι τέτοια όπως την λένε πως είναι μερικοί που την έχουν επάγγελμά τους. Γιατί ισχυρίζονται πως επιστήμη δεν υπάρχει μέσα στην ψυχή, αλλά αυτοί την βάζουν, όπως σαν να βάζουν σε τυφλούς την όραση.
-Αυτό πραγματικώς λένε.
-Ενώ ο δικός μας τώρα λόγος θέλει να πη, πως ο καθένας έχει μέσα στην ψυχή του τη δύναμη να μαθαίνη και το κατάλληλο για τη μάθηση όργανο·
Και όπως, αν δεν ήταν δυνατό να γίνη διαφορετικά, θα έπρεπε να στρέφη κανείς το μάτι του με όλο μαζί το σώμα του από το σκοτεινό στο φωτεινό, έτσι πρέπει να στρέφη γύρω κι’ αυτή τη δύναμη και το όργανό της με όλη μαζί την ψυχή του από εκείνο που γίνεται προς το καθαυτό ον, ώσπου να κατορθώση επί τέλους να ατενίζη, χωρίς να υποφέρη, το φωτεινότατο του όντος, που εμείς λέμε πως αυτό είναι το αγαθό· δεν είν’ έτσι;
-Ναι.
-Αυτής λοιπόν της περιστροφής θα ήταν τέχνη η παιδεία, με ποιο τρόπο να καταφέρη να μεταστραφή όσο μπορεί ευκολώτερα και ωφελιμότερα η ψυχή, όχι για να της βάλει κανείς μέσα τη δύναμη να βλέπη, γιατί αυτή την έχει, αλλά για να διορθώσει την κατεύθυνσή της, που δεν είναι σωστά στραμμένη ούτε βλέπει εκεί που έπρεπε.
-Έτσι Φαίνεται.
Τα τρία μέρη της ψυχής
Στην Πολιτεία, στον Φαίδρο και στον Τίμαιο ο Πλάτων αναφέρεται στα τρία μέρη της ψυχής, το Λογιστικό, το Θυμοειδές και το Επιθυμητικό. Από τα τρία αυτά μέρη το Λογιστικό, το οποίο είναι αθάνατο, ελέγχει και εναρμονίζει τα άλλα δύο, το Θυμοειδές που είναι η πηγή των παθών και το Επιθυμητικό που είναι η πηγή των επιθυμιών. Οι αρετές που αντιστοιχούν στα τρία μέρη της ψυχής, αλλά και στις τρεις τάξεις της Πολιτείας, είναι αντίστοιχα η φρόνηση, η ανδρεία και η σωφροσύνη που εναρμονίζονται από τη δικαιοσύνη. Η εξάσκηση μιας αρετής κατά τον Πλάτωνα οδηγεί στην ανάπτυξη και των άλλων αρετών∙ έτσι η ανδρεία οδηγεί στη σωφροσύνη, η σωφροσύνη στη φρόνηση και εν συνεχεία η φρόνηση στη δικαιοσύνη.
Βασιλείς–Φιλόσοφοι
Σκοπός της ζωής και της φιλοσοφίας του Πλάτωνος ήταν η θεμελίωση μιας πολιτείας που θα κυβερνάται με δικαιοσύνη από τους φιλοσόφους-βασιλείς.
Αν οι φιλόσοφοι δεν γίνουν βασιλείς στις πόλεις, ή αυτοί που ονομάζονται σήμερα βασιλείς και δυνάστες, δεν φιλοσοφήσουν γνήσια κι’ όσο χρειάζεται, σε τρόπο που να συμπέση στο ίδιο πρόσωπο και δύναμη και φιλοσοφία, και δεν αποκλειστούν αναγκαστικά οι πολλές και διάφορες φύσεις ανθρώπων, που τραβούν σήμερα χωριστά τον ένα ή τον άλλο απ’ αυτούς τους δύο δρόμους, είναι αδύνατο, φίλε μου Γλαύκων, να σταματήση το κακό στις πόλεις και σ’ όλο νομίζω, το ανθρώπινο γένος, ουδέ να ξεφυτρώση όσο είναι κατορθωτό και να δη το φως του ήλιου και αυτή η πολιτεία που εμείς τώρα χαράξαμε το σχέδιό της.
Οι αρετές της πολιτείας
Έχω την ιδέα πως αν η πολιτεία μας είναι θεμελιωμένη απάνω σε ορθές βάσεις, δεν μπορεί παρά να είναι στην εντέλεια καλή.
-Ανάγκη πάσα
-Είναι λοιπόν φανερό πως πρέπη να έχη σοφία, ανδρεία, σωφροσύνη και δικαιοσύνη.
-Βεβαιότατα.
(Συνεχίζεται)
photo bici / https://pixabay.com
