Ζούμε σε καιρούς όπου κάποιοι μαθαίνουν γρήγορα να «σπρώχνουν» καταστάσεις, να στρίβουν την αλήθεια, να δανείζονται ονόματα και αγώνες άλλων για να φορέσουν πάνω τους μια λάμψη που δεν τους ανήκει. Το λένε «εξυπνάδα», «δικτύωση», «ευελιξία». Μα στην πραγματικότητα είναι χειραγώγηση και προκλητική εκμετάλλευση. Και όσο κι αν δείχνει πρόσκαιρα αποδοτική, έχει έναν σίγουρο χαμένο: εκείνον που την ασκεί.
Η χειραγώγηση ξεκινά ύπουλα. Με ένα «δάνεισέ μου το όνομά σου», με ένα «ας το βάλουμε κάτω από τη δική μου ομπρέλα για να φανεί καλύτερα», με ένα «μην το κάνεις θέμα τώρα, όλοι έτσι κάνουν». Κι ύστερα απλώνεται: σε συνεργασίες, σε διοργανώσεις, σε περίπτερα, σε υπογραφές. Ο χειραγωγός δεν επενδύει στο έργο – επενδύει στο φαίνεσθαι. Δεν μοιράζεται κόπο – μοιράζεται την πίστωση. Δεν χτίζει γέφυρες – υψώνει σκάλες μόνο για τον εαυτό του.
Υπάρχει όμως ένας νόμος πιο παλιός από κάθε κανονισμό και κάθε καταστατικό: ό,τι δίνεις, παίρνεις. Το σύμπαν δεν κρατάει λογαριασμούς με γραφειοκρατία· κρατάει αποτυπώματα. Κι όταν σπέρνεις μικρότητα, θα θερίσεις μοναξιά. Όταν σφετερίζεσαι το όνομα, τον ιδρώτα, τον αγώνα ενός ανθρώπου, μπορεί να αποσπάσεις για λίγο χειροκροτήματα. Μα αργότερα, την ώρα της κρίσης, δεν θα σταθεί κανείς δίπλα σου. Γιατί εκείνοι που κέρδισες δεν σε γνώρισαν ποτέ – σε αγόρασαν. Κι εκείνοι που γνώρισαν την αλήθεια σου, σε έμαθαν.
Ο αδικημένος άνθρωπος έχει πάντα μια επιλογή που ο χειραγωγός δεν θα καταλάβει ποτέ: να γυρίσει το κεφάλι με αξιοπρέπεια και να φύγει. Να μην τσακωθεί, να μη λασπώσει τον λόγο του, να μη μικρύνει για να χωρέσει στη μικρότητα του άλλου. Να πάρει τις δυνάμεις του, τις ιδέες του, τους ανθρώπους του και να συνεχίσει. Ίσως σιωπηλά, ίσως μακριά από τα φώτα. Μα ολόρθος.
Κάθε φορά που κάποιος επιχειρεί να εκμεταλλευτεί ένα όνομα, μια κοινότητα, μια προσπάθεια που χτίστηκε με χρόνια μόχθου, κάτι πολύτιμο σπάζει. Δεν είναι μόνο οι σχέσεις. Είναι η ίδια η εμπιστοσύνη που κρατάει όρθιες τις συλλογικότητες. Κι αν η εμπιστοσύνη χαθεί, δεν τη φέρνουν πίσω ούτε τα μεγάλα λόγια ούτε τα «συγγνώμη, παρεξήγηση». Η εμπιστοσύνη επιστρέφει με συνέπεια: με καθαρούς όρους, με καθαρές συμφωνίες, με καθαρές προθέσεις.
Ας το πούμε καθαρά: σταματήστε να προσπαθείτε να εκμεταλλευτείτε ονόματα και αγώνες που δίνονται με την καρδιά. Σταματήστε να βαφτίζετε το προσωπικό όφελος «συνεργασία». Σταματήστε να μπερδεύετε το «μαζί» με το «κάτω από εμένα». Η κοινωνία μας, οι άνθρωποί μας, οι δημιουργοί, οι εκδότες, οι οραματιστές, δεν είναι σκηνικό για το προσωπικό σας αφήγημα. Είναι συμπαίκτες ή δεν είναι τίποτα.
Και τώρα, η θετική πρόταση – γιατί χωρίς αυτήν δεν υπάρχει αλλαγή:
- Δώστε αναγνώριση εκεί όπου ανήκει. Τα ονόματα δεν είναι διακοσμητικά, είναι ευθύνες.
- Υπογράψτε καθαρά. Όροι, ρόλοι, δικαιώματα, οφέλη: όλα στο φως.
- Πληρώστε δίκαια. Η δημιουργία έχει αξία· ο χρόνος έχει αξία· ο ιδρώτας έχει αξία.
- Κρατήστε λόγο. Αν είπατε «μαζί», σημαίνει μοιραζόμαστε και τη δουλειά και τη δόξα.
- Ζητήστε συγγνώμη όταν χρειάζεται. Όχι ως τελετουργία, αλλά ως απόφαση να μην το ξανακάνετε.
Κανείς δεν μεγάλωσε μικραίνοντας τους άλλους. Καμία μεγάλη οικογένεια –είτε είναι εφημερίδα, είτε εκδοτικός, είτε κοινότητα– δεν έγινε μεγάλη με δανεικές λάμψεις. Μεγάλωσε με αξιοπρέπεια, συνέπεια και πίστη ότι το καλό που δίνεις επιστρέφει. Κι αυτό δεν είναι σύνθημα· είναι νόμος ζωής.
Ας κρατήσουμε λοιπόν το βλέμμα καθαρό και το όνομά μας καθαρό. Ας αφήσουμε τους χειρισμούς στους πρόθυμους και ας διαλέξουμε τη δύσκολη, αλλά ευθεία οδό. Γιατί, στο τέλος, εκείνος που «κερδίζει» με κόλπα χάνει τον εαυτό του. Κι εκείνος που αδικήθηκε, αλλά στάθηκε όρθιος, κερδίζει το αύριο.
Το σύμπαν έχει τον τρόπο του. Μα πριν απ’ αυτό, έχουμε τον δικό μας: να φερόμαστε ανθρώπινα. Αυτό αρκεί.
photo by MrWashingt0n, https://pixabay.com
