Στις 3 Ιουλίου 1908 ανακαλύπτει ο Ιταλός αρχαιολόγος Λουίτζι Περνιέρ, τον “Δίσκο της Φαιστού”
Το χρονικό της ανακάλυψης
Σύμφωνα με την καταγραφή του ημερολογίου της ανασκαφής που συνέταξε ο επικεφαλής αρχαιολόγος Luigi Pernier (Λουίτζι Περνιέ), ο δίσκος ανακαλύφθηκε στις 7 το απόγευμα της 3ης Ιουλίου 1908, από τον Ζαχαρία Ηλιάκη, αρχιτεχνίτη και άνθρωπο εμπιστοσύνης της Ιταλικής αποστολής της Φαιστού. Εκείνο το απόγευμα ο Ηλιάκης επέβλεπε τις εργασίες, ενώ ο Pernier είχε επιστρέψει στο σπίτι της αποστολής στους Βώρους προκειμένου να συντάξει μια επιστολή προς το Διευθυντή της Σχολής. Είχε μόλις ολοκληρώσει και υπογράψει την επιστολή όταν έφτασε ο Ηλιάκης με το αντικείμενο. Είχε πια σουρουπώσει και ο Pernier εξετάζοντας το αντικείμενο που ήταν ακόμη μισοκαλυμμένο με χώμα κάτω από το λιγοστό φως διαπιστώνει την ύπαρξη σημείων γραφής στη μια μόνο όψη. Συγκλονισμένος από την ανακάλυψη συμπληρώνει στο τέλος της επιστολής την παρακάτω παράγραφο:
”Έχω την ευτυχία να σας ανακοινώσω ότι απόψε βρήκαμε στη νέα ανασκαφή ΒΑ του πλατώματος της ακρόπολης της Φαιστού ένα πήλινο δίσκο (διαμ. 0,16) που καλύπτεται από μινωικά πικτογραφικά σημεία (πάνω από εκατό) αποτυπωμένα με σφραγίδα σε ομόκεντρους κύκλους. Βρισκόμαστε μπροστά σε ένα από τα σημαντικότερα μνημεία της πρώιμης κρητικής γραφής”. Tην επόμενη μέρα ο Περνιέ πηγαίνει στην ανασκαφή, ζητά από τον Ηλιάκη να του δείξει τη θέση εύρεσης και καταγράφει τις πληροφορίες στο ανασκαφικό ημερολόγιο. Μετά τον καθαρισμό διαπιστώνεται ότι το αντικείμενο φέρει γραφή και στη δεύτερη όψη του.
Τα μοναδικά χαρακτηριστικά
Ο δίσκος έχει κατασκευαστεί από πηλό μεγάλης καθαρότητας και λεπτού κόκκου, όπως αυτός που χρησιμοποιήθηκε για τα ωοκέλυφα αγγεία. Το σχήμα του δεν είναι τέλειος κύκλος αλλά η διάμετρός του κυμαίνεται από 158 ως 165 χιλιοστά. Η επιφάνειά του δεν είναι εντελώς ομαλή αλλά το πάχος του κυμαίνεται μεταξύ 16 και 21 χιλιοστών επειδή κατασκευάστηκε με το χέρι, πιέζοντας ένα κομμάτι πηλού πάνω σε μια επίπεδη επιφάνεια και όχι με μήτρα.
Τα σημεία γραφής, συνολικά 242, αναπτύσσονται μέσα σε ένα σπειροειδές πλαίσιο, που χαράχτηκε από τον τεχνίτη ως οδηγός, με τη βοήθεια ακίδας, από την περιφέρεια του δίσκου προς το κέντρο, και αποτυπώθηκαν πάνω στο νωπό πηλό με σφραγίδες. Συνολικά 45 διαφορετικά σημεία συνθέτουν 61 διαφορετικές ομάδες των δυο ως επτά σημείων, που διακρίνονται με κάθετες εγχαράξεις και προφανώς αντιστοιχούν σε λέξεις. Η φορά ανάγνωσης ήταν πιθανότατα από την περιφέρεια προς το κέντρο, με αφετηρία μια κάθετη γραμμή με πέντε κουκκίδες.
Η όψη Α πιθανότατα κατασκευάστηκε πρώτη. Μετά την ολοκλήρωση της αποτύπωσης του κειμένου ο δίσκος ψήθηκε. Η όπτηση πιθανόν ήταν σκόπιμη, καθώς έγινε με τρόπο τόσο τέλειο, ώστε η επιφάνεια να αποκτήσει λεία υφή και ωραίο κιτρινωπό χρώμα. Φαίνεται ότι πρόθεση των δημιουργών του ήταν η διατήρησή του για μεγάλο χρονικό διάστημα.
Η αυθεντικότητα
Ο δίσκος βρέθηκε στο δωμάτιο 8 της οικίας 101 του ανακτόρου, στο ΒΑ πλάτωμα του λόφου. Μαζί του βρέθηκε μια πινακίδα Γραμμικής Α γραφής καθώς και κεραμική κυρίως καμαραϊκού ρυθμού. Τα συνευρήματα επιβεβαιώνουν ότι ο δίσκος πρέπει να χρονολογηθεί γύρω στο 1700/1650 π.Χ..
Η χρονολόγηση του στρώματος που ανέσκαψε ο L. Pernier επιβεβαιώθηκε και από πρόσφατες ανασκαφικές έρευνες του P. Militello στον ίδιο χώρο, οι οποίες έφεραν στο φως ακόμη ένα θραύσμα πινακίδας Γραμμικής Α. Σημαντική συμβολή στην επιβεβαίωση της χρονολόγησης προσφέρει επίσης το πήλινο σφράγισμα με το σύμβολο της «χτένας» από το στρώμα σφραγισμάτων και πινακίδων Γραμμικής Α που βρέθηκε κάτω από το δάπεδο του δωματίου 25. Σύμφωνα με νεότερα στοιχεία πρόκειται για στρώμα καταστροφής της τελευταίας περιόδου χρήσης του παλαιού ανακτόρου (μεσομινωική ΙΙΒ).
Στην ίδια περίοδο ή την ΜΜΙΙΙΑ χρονολογείται επίσης το αγγείο που φέρει στη βάση τη σφραγίδα με το σημείο της «χτένας» από την Οικία «νότια της ράμπας». Άλλα αντικείμενα με επιγραφές σε σπειροειδή διάταξη, όπως το χρυσό δακτυλίδι από το Μαύρο Σπήλιο (ΜΜΙΙΙ/ΥΜΙΑ), δυο κωνικά κύπελα από την Κνωσό (ΜΜΙΙΙ) και ένα νεοανακτορικό κύπελλο από τον Τσούτσουρο επιβεβαιώνουν τη χρονολόγηση του δίσκου και την συνάφειά του με τα καλλιτεχνικά κέντρα της Κεντρικής Κρήτης.
Η γραφή
Η γραφή του δίσκου είναι σύγχρονη με την Κρητική Ιερογλυφική και τη Γραμμική Α, δύο γραφές που αναπτύχθηκαν παράλληλα στη διάρκεια της παλαιανακτορικής περιόδου είτε σε διαφορετικές γεωγραφικές περιοχές είτε για διαφορετικούς σκοπούς. Η Κρητική Ιερογλυφική, που ονομάστηκε έτσι εξαιτίας της εξωτερικής της ομοιότητας με τα αιγυπτιακά ιερογλυφικά, ήταν στην πραγματικότητα μια συλλαβική γραφή (κάθε σημείο αντιστοιχούσε σε μια συλλαβή και όχι σε μια έννοια) όπως η Γραμμική Α και αργότερα η Γραμμική Β. Αντίστοιχα τα εικονιστικά σημεία του δίσκου της Φαιστού δεν αποτελούν ιδεογράμματα, αλλά συλλαβές, οι οποίες ομαδοποιημένες σχηματίζουν λέξεις.
Υπάρχουν συνολικά 61 τέτοιες ομάδες σημείων σε κάθε όψη, δηλαδή 61 λέξεις. Το κείμενο ωστόσο σε κάθε όψη είναι διαφορετικό. Οι διαφορές με την Κρητική Ιερογλυφική οφείλονται εν μέρει στο γεγονός ότι τα σημεία του δίσκου δεν αποτυπώθηκαν με χάραξη αλλά με σφραγίδες. Διχογνωμίες υπάρχουν για τη φορά ανάγνωσης, οι περισσότεροι ωστόσο συμφωνούν ότι ακολουθούσε τη φορά χάραξης του πλαισίου, δηλαδή από αριστερά προς τα δεξιά και από την περιφέρεια προς το κέντρο.
Τα σύμβολα – σημεία
Τα σημεία του δίσκου αποτελούν κυρίως απεικονίσεις ανθρώπων, ζώων, φυτών και αντικειμένων. Υπάρχουν συνολικά 45 διαφορετικά σημεία πάνω στο δίσκο, τα περισσότερα από τα οποία αναγνωρίζονται με ευκολία.
photo by https://www.cretapost.gr/786378/o-diskos-tis-festou-ke-i-grammiki-grafi-a-dyo-alyta-mystiria/
1. Άνθρωπος που βαδίζει, 2. Ανθρώπινη κεφαλή σε κατατομή με ιδιόμορφη κόμμωση ή περικεφαλαία με λοφίο, 3. Ανθρώπινη κεφαλή σε κατατομή με τατουάζ στο μάγουλο, 4. Ίσως γυμνό παιδί, 5. Αιχμάλωτος με τα χέρια δεμένα στην πλάτη, 6. Γυμνόστηθη γυναίκα με φούστα, 7. Ίσως σκούφος, 8. Χέρι καλυμμένο με ιμάντα ή γάντι πυγμαχίας, 9. Κατά τον Evans είδος τιάρας, 10. Βέλος, 11. Τόξο, 12. Ασπίδα ή κέρινος, 13. Ρόπαλο, 14. Αβέβαιο. Κατά τον Evans χειροπέδες. Κατά τον Pernier σύμβολο του βουνού, 15. Σκαπάνη, 16. Όμοια χάλκινη βρέθηκε στη Φαιστό, 17. Πριόνι, 18. Πώμα, 19. Γωνία ή μπούμεραγκ, 20. Είδος ξυλουργικής πλάνης, 21. Kοχύλι του είδους dolium, 22. Χτένα, 23. Σφεντόνα ή δίαυλος (μουσικό όργανο), 23. Σφυρί ή κίονας με κιονόκρανο, 24. Ξύλινο έπιπλο, κλουβί ή κυψέλη, 25. Πλοίο, 26. Κέρατο, 27. Δορά (δέρμα ζώου), 28. Οπλή ταύρου, 29. Κεφαλή αίλουρου, 30. Κεφαλή κριού, 31. Πουλί που πετά, 32. Καθισμένο περιστέρι, 33. Ψάρι, ίσως τόνος, 34. Μέλισσα, 35. Κλαδί με φύλλα ή δέντρο, 36. Θάμνος, 37. Πάπυρος, 38. Ρόδακας, 39. Κρίνος, 40. Ράχη βοδιού, 41. Αυλός, 42. Τρίφτης, 43. Ηθμός (σουρωτήρι), 44.. Μικρός πέλεκυς, 45. Κυματοειδής ταινία.
Η ερμηνεία των σημείων βασίζεται στη μονογραφία του Luis Godart, The Phaistos Disc: The Enigma of an Aegean Script, 1985.
Τα προβλήματα της ερμηνείας
Η μινωική γλώσσα που καταγράφει ο δίσκος προς το παρόν μας είναι άγνωστη, και αυτό αποτελεί το μεγαλύτερο εμπόδιο στην κατανόηση του περιεχομένου του. Παρόλ’ αυτά έχουν γίνει πολυάριθμες προσπάθειες για την αποκωδικοποίηση της γραφής και την ερμηνεία της επιγραφής, αρκετές από τις οποίες κινούνται στη σφαίρα της φαντασίας. Προς το παρόν, μπορούν να γίνουν μόνο κάποιες διαπιστώσεις. Έντεκα από τα 61 σύνολα σημείων (λέξεις) αρχίζουν με τα ίδια σημεία (κεφαλή με χαρακτηριστική κόμμωση και κύκλος με επτά στιγμές). Υπάρχουν επίσης σύνολα σημείων που επαναλαμβάνονται (π.χ. πόδι βοδιού και άνθρωπος που βαδίζει, πουλί που πετά και κέρατα βοδιού, κουπί, κεφάλι και ροζέτα). Η επανάληψη συγκεκριμένων συνόλων έχει οδηγήσει κάποιους στην υπόθεση ότι πρόκειται για θρησκευτικό ύμνο ή μαγικό κείμενο. Έχει επίσης υποστηριχθεί ότι πρόκειται για αστρονομικό ημερολόγιο. Ωστόσο η ερμηνεία του κειμένου θα καταστεί δυνατή μόνο αν επιτευχθεί η κατανόηση και αποκρυπτογράφηση της Κρητικής Ιερογλυφικής και της Γραμμικής Α.
Πηγή:
https://messaramuseum.gr/site/dynamic-mouseio.shtml?
main photo
C messier – CC BY-SA 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=38737955 – https://el.wikipedia.org/wiki/
