La paloma (το περιστέρι)
Το συνέθεσε διαβάζοντας Ηρόδοτο, ο Ισπανός Sebastian Iradier (αργότερα Yradier) κατά τη διάρκεια της επίσκεψής του στην Κούβα το 1861. Ο πρώτος στίχος του τραγουδιού αναφέρεται χαρακτηριστικά στην Αβάνα: «Cuando Sali de la Habana ,valgame Dios! = Όταν έφυγα από την Αβάνα, με τη βοήθεια του Θεού!». Ορισμένοι μουσικολόγοι πιστεύουν ότι μπορεί να το συνέθεσε το 1863, περίπου δυο χρόνια πριν πεθάνει στην Ισπανία, ξεχασμένος, χωρίς να έχει προλάβει την τεράστια επιτυχία της δημιουργίας του.
Ο Υραντιε διαβάζει, λοιπόν, Ηρόδοτο και φθάνει σε ένα γεγονός του 492π.Χ., κατά την διάρκεια των Ελληνο-Περσικών πολέμων, εποχή που ακόμα δεν έχουν εμφανιστεί τα λευκά περιστέρια στην Ευρώπη. Ο Περσικός στόλος υπό τον στρατηγό Μαρδόνιο αντιμετωπίζει φοβερή τρικυμία καθώς παραπλέει τις ακτές του Άθω και βυθίζονται όλα τα πλοία με το πλήρωμά τους (300 πλοία και πάνω από 20.000 άνδρες). Την ίδια στιγμή τα λευκά περιστέρια που συνόδευαν τα πλοία εγκατέλειπαν τον χώρο της τραγωδίας με το ένστικτο της αυτοσυντήρησης.
Ο συνθέτης εντυπωσιάστηκε υπερβολικά από την εικόνα αυτή νιώθοντας ότι τα περιστέρια έφευγαν για την πατρίδα, μεταφέροντας μηνύματα αγάπης κι ελπίδας από τους στρατιώτες (δεν ήταν ναύτες εκτός από τους απαραίτητους για τον πλού) που έχασαν την ζωή τους στη θάλασσα. Η εικόνα παρέπεμπε στο ότι η αγάπη ξεπερνά τον θάνατο και τον χωρισμό.
Ακόμα και σήμερα τα συναισθήματα του χωρισμού, της μοναξιάς, του θανάτου και της αγάπης υπάρχουν στις περισσότερες από 2.000 εκτελέσεις του τραγουδιού. Επηρεασμένη από το κουβανέζικο στυλ habanera η Paloma γρήγορα αγαπήθηκε στο Μεξικό, Ισπανία, Χαβάη, Γερμανία, Ρουμανία και Ζανζιβάρη – θεωρούμενο σιγά-σιγά σε μερικές χώρες ως ημικλασικό τραγούδι.
Ελληνική Διασκευή
(Φοίβος Ατρείδης, 1937)
Μακριά, σαν θα φύγω μάνα στην ξενιτιά
για μένανε παρακάλα την Παναγιά
κερί να της τάξεις, νά ‘ρθω με το καλό
εσένα και τη Μαριώ μου να ξανα ιδώ.
Μ’ αν τυχει και πεθάνω εγώ στα ξένα
περιστεράκι θα σου το πει εσένα,
άνοιξ’ το παραθύρι γιατί καλή μου
Ίσως το περιστέρι να `ν’ η ψυχή μου.
Μη κλαις, γλυκιά Μαριώ
γρήγορα θα ξανάρθω
στη θερμή σου αγκάλη να πέσω
μην κλαις, γλυκιά Μαριώ.
Φύσα τρελέ Νοτιά
άνοιξε τα πανιά μας
γρήγορα μακριά για να πάμε
φύσα τρελέ νοτιά.
https://youtu.be/64COluueZjw?si=Fm-rIB72vqCFRyeE
Με την Νάνα Μούσχουρη
https://youtu.be/CccIY3sdggY?si=lbrypz5D-uX5idbj
La Paloma (Habanera) – Sebastián Iradier
Στα Ισπανικά
Cuando salí de la habana, valgame dios
Nadie me ha visto salir sino fui yo
Y una linda guachinanga como una flor
Se vino detrás de mi, que si seor
Si a tu ventana llega una paloma
Tratala con cario que es mi persona
Cuentale tus amores bien de mi vida
Corónala de flores que es cosa mía
Ay chinita que si, ay que dame tu amor
Ay que vente conmigo chinita
A donde vivo yo
Y una linda guachinanga como una flor
Se vino detrás de mi, que si seor
Si a tu ventana llega una paloma
Tratala con cario que es mi persona
Cuntale tus amores bien de mi vida
Corónala de flores que es cosa mía
Ay chinita que si, ay que dame tu amor
Ay que vente conmigo chinita
A donde vivo yo
Ay chinita que si, ay que dame tu amor
Ay que vente conmigo chinita
A donde vivo yo
Μετάφραση από τα Ισπανικά
Το περιστέρι
Όταν έφυγα από την Αβάνα, μα τον θεό
κανείς δεν με είδε να φεύγω, ήμουν μόνο εγώ
και μια όμορφη πονηρούλα, εκεί πηγαίνω! 1
που με πήρε από πίσω, ναι κύριε
Ρεφρέν
Αν έρθει στο παράθυρό σου ένα περιστέρι
φέρσου του στοργικά γιατί είναι άνθρωπός μου
Πες του τις αγάπες σου, καλό της ζωής μου,
στεφάνωσέ το με λουλούδια γιατί είναι δικό μου πράγμα.
Αχ πασχαλίτσα μου, ναι
αχ ας μου δώσεις την αγάπη σου!
Αχ ας έρθεις μαζί μου, πασχαλίτσα
εκεί που μένω εγώ
Αχ πασχαλίτσα μου, ναι
αχ ας μου δώσεις την αγάπη σου!
Αχ ας έρθεις μαζί μου, πασχαλίτσα
εκεί που μένω εγώ
Όταν ο παπάς μας ευλογεί
μέσα στην μητρόπολη , εκεί πηγαίνω!
θα σου δώσω το χεράκι με πολλή αγάπη
και ο παπάς δυο αγιασμούς, ναι κύριε
Αν έρθει στο παράθυρό σου ένα περιστέρι
φέρσου του στοργικά γιατί είναι άνθρωπός μου
Πες του τις αγάπες σου, καλό της ζωής μου,
στεφάνωσέ το με λουλούδια γιατί είναι δικό μου πράγμα.
Αχ πασχαλίτσα μου, ναι
αχ ας μου δώσεις την αγάπη σου!
Αχ ας έρθεις μαζί μου, πασχαλίτσα
εκεί που μένω εγώ
Αχ πασχαλίτσα μου, ναι
αχ ας μου δώσεις την αγάπη σου!
Αχ ας έρθεις μαζί μου, πασχαλίτσα
εκεί που μένω εγώ
Ηροδότου Ιστορίαι. Βιβλίον 6.Ερατώ 44.1-44.3
Απόδοση Η.Σπυρόπουλος
[6.44.1] Οι δυο αυτές πόλεις ήταν η πρόφαση για την εκστρατεία, ενώ το σχέδιό τους ήταν να υποδουλώσουν όσο γίνεται περισσότερες ελληνικές πόλεις, κι έτσι τη μια φορά υποδούλωσαν με το στόλο τους τους Θασίους, που ούτε καν πρόβαλαν αντίσταση, την άλλη με το πεζικό τους πρόσθεσαν, στους λαούς που είχαν σκλαβώσει, τους Μακεδόνες· γιατί όλοι οι λαοί που ζούσαν ανατολικά από τη Μακεδονία είχαν κιόλας υποταχτεί. [6.44.2] Λοιπόν τα καράβια πέρασαν από τη Θάσο απέναντι κι έπλεαν γιαλό γιαλό ώς την Άκανθο· και κίνησαν από την Άκανθο κι αρμένιζαν για να παρακάμψουν τον Άθω· όμως, καθώς αρμένιζαν στα νερά του, τους χτύπησε δυνατό αγριοβόρι που δεν πολεμιόταν με τίποτε και τους τσάκισε για τα καλά ρίχνοντας αμέτρητα καράβια τους στα βράχια του Άθω. [6.44.3] Γιατί λένε πως τα καράβια που χάθηκαν ήταν κάπου τριακόσια και οι άνθρωποι πάνω από είκοσι χιλιάδες· γιατί έτσι που η θάλασσα που περιβρέχει τον Άθω είναι γεμάτη σκυλόψαρα όσο καμιά άλλη, τους άρπαζαν τα σκυλόψαρα και τους κατασπάραζαν, ενώ άλλους τούς τσάκιζε το κύμα πάνω στα βράχια· κι άλλοι πάλι έχασαν τη ζωή τους επειδή δεν ήξεραν κολύμπι κι άλλοι απ᾽ το φοβερό κρύο. Αυτή την τύχη είχε το ναυτικό.
Ηροδότου Ιστορίαι. Βιβλίον 6.Ερατώ 44.1-44.3
Αρχαίον κείμενον
[6.44.1] αὗται μὲν ὦν σφι πρόσχημα ἦσαν τοῦ στόλου, ἀτὰρ ἐν νόῳ ἔχοντες ὅσας ἂν πλείστας δύνωνται καταστρέφεσθαι τῶν Ἑλληνίδων πολίων, τοῦτο μὲν δὴ τῇσι νηυσὶ Θασίους οὐδὲ χεῖρας ἀνταειραμένους κατεστρέψαντο, τοῦτο δὲ τῷ πεζῷ Μακεδόνας πρὸς τοῖσι ὑπάρχουσι δούλους προσεκτήσαντο· τὰ γὰρ ἐντὸς Μακεδόνων ἔθνεα πάντα σφι ἤδη ἦν ὑποχείρια γεγονότα. [6.44.2] ἐκ μὲν δὴ Θάσου διαβαλόντες πέρην ὑπὸ τὴν ἤπειρον ἐκομίζοντο μέχρι Ἀκάνθου, ἐκ δὲ Ἀκάνθου ὁρμώμενοι τὸν Ἄθων περιέβαλλον. ἐπιπεσὼν δέ σφι περιπλέουσι βορῆς ἄνεμος μέγας τε καὶ ἄπορος κάρτα τρηχέως περιέσπε πλήθεϊ πολλὰς τῶν νεῶν ἐκβάλλων πρὸς τὸν Ἄθων. [6.44.3] λέγεται γὰρ κατὰ τριηκοσίας μὲν τῶν νεῶν τὰς διαφθαρείσας εἶναι, ὑπὲρ δὲ δύο μυριάδας ἀνθρώπων· ὥστε γὰρ θηριωδεστάτης ἐούσης τῆς θαλάσσης ταύτης τῆς περὶ τὸν Ἄθων οἱ μὲν ὑπὸ τῶν θηρίων διεφθείροντο ἁρπαζόμενοι, οἱ δὲ πρὸς τὰς πέτρας ἀρασσόμενοι· οἳ δὲ αὐτῶν νέειν οὐκ ἠπιστέατο, καὶ κατὰ τοῦτο διεφθείροντο, οἱ δὲ ῥίγεϊ. ὁ μὲν δὴ ναυτικὸς στρατὸς οὕτω ἔπρησσε,
Pankraz,
Marcel Proust και το αιώνιο τραγούδι “La Paloma”
Έχουν περάσει τώρα εκατόν πενήντα χρόνια από τότε που το τραγούδι “La Paloma” αναδύθηκε από την κιθάρα και τον λάρυγγα του Βάσκου τραγουδιστή και συνθέτη Sebastian de Iradier y Salaverri (1809-1865), του πιο παιγμένου, τραγουδισμένου, πολυακουσμένου, των περισσότερων ηχογραφημένο, το πιο ποικίλο τραγούδι στην παγκόσμια ιστορία. Ο δημιουργός του έγινε έτσι αθάνατος.
Ήταν μορφωμένος και γνώριζε το επεισόδιο από τους Ελληνοπερσικούς πολέμους του 492 π.Χ. μ.Χ., όταν ο στόλος του Πέρση ναυάρχου Μαρδόνιου ναυάγησε σε καταιγίδα ακριβώς στα ανοιχτά των ελληνικών ακτών του Αγίου Όρους. Οι Έλληνες παρακολούθησαν την τραγωδία από τη στεριά και έμειναν έκπληκτοι βλέποντας ότι, παράλληλα με τις κραυγές του θανάτου των ναυτικών που πνίγονταν, κοπάδια ολόλευκα περιστέρια σηκώθηκαν από τα βυθιζόμενα πλοία, πουλιά που μέχρι τότε ήταν άγνωστα στο Αιγαίο. Από τότε, πίστευαν ότι τα λευκά περιστέρια ενσάρκωναν τις ψυχές των ναυτικών που είχαν χαθεί στη θάλασσα, ότι ήταν αγγελιοφόροι της αγάπης, φέρνοντας τον τελευταίο χαιρετισμό από τους χαμένους στους συγγενείς τους στο σπίτι.
Από αυτό έφτιαξε το τραγούδι του ο Iradier. “Όταν φύγω από την Αβάνα. / Ο Θεός να με έχει καλά! / Τώρα σε είδα να φεύγεις / Αν δεν φύγω.” Το λευκό περιστέρι φέρνει στη μητέρα του ναύτη τον τελευταίο χαιρετισμό του γιου της. Είναι ένα πικρό και εν τέλει συμφιλιωτικό μήνυμα, η διαβεβαίωση της αδιάρρηκτης πίστης και της αιώνιας αλληλεγγύης, ένα ασύγκριτο κράμα αγάπης και θανάτου, αγάπη πέρα από το θάνατο, όπως μπορεί να επιτευχθεί μόνο σε ένα δημοτικό τραγούδι. “Si a tu ventana llega / Una Paloma …”
Το “La Paloma” έγινε αμέσως δημοφιλές και τραγουδήθηκε παντού, όχι μόνο στα μπαρ του λιμανιού, αλλά και στους δρόμους της ενδοχώρας, σε λαϊκά φεστιβάλ και σε όπερες, πρώτα στον ισπανόφωνο κόσμο γύρω από τον Ατλαντικό, στην Κούβα, στο Πουέρτο Ρίκο, στο Μεξικό. Ήταν το αγαπημένο τραγούδι του άτυχου αυτοκράτορα των Αψβούργων του Μεξικού, Μαξιμιλιανού, τον οποίο πυροβόλησε ο Μπενίτο Χουάρες και έτσι ήρθε νωρίς στη Βιέννη και την Κεντρική Ευρώπη, ενθουσιάζοντας τους καφενέδες και τους αχινούς.
Ο Ζωρζ Μπιζέ ενσωμάτωσε τη γαλλική εκδοχή στο «Habanera» του στην «Κάρμεν», όπου ο Νίτσε το άκουσε και προσπάθησε να το παίξει ενάντια στον Ρίχαρντ Βάγκνερ. Ο Μαρσέλ Προυστ το άκουσε, κάτι που τον οδήγησε στον περίφημο «έπαινο της κακής μουσικής»: «Εφόσον παίζεται και τραγουδιέται πολύ, πολύ πιο παθιασμένα από την καλή μουσική, σταδιακά έχει συνδεθεί ακόμη περισσότερο με τα όνειρα και τα δάκρυα της ανθρωπότητας. , θα πρέπει να το λατρεύετε».
Είναι κακή μουσική το «La Paloma»; «Sappy stuff», «kitsch», όπως λένε κάποιοι; Σίγουρα, η μουσική τους δομή είναι ανείπωτα σταθερή, η μελωδία τους ασχολείται αποκλειστικά με την αρμονία και την ευφωνία, ακόμα και ειδικά εκεί που τραγουδιούνται τα χειρότερα πράγματα. Αλλά αυτό ακριβώς είναι που όχι μόνο την κάνει δημοφιλή, αλλά προκαλεί συγκίνηση και συγκίνηση μεταξύ των αποφασισμένων αυγοκεφαλών: όποιος ισχυρίζεται το αντίθετο είναι απατεώνας. Η αναζητούσα ανθρώπινη ψυχή απευθύνεται απευθείας εδώ.
Συνεχίζεται
photo made by Canvas, https://pixabay.com
